Altijd proberen bij jeuk de oorzaak op te sporen en weg te nemen. Indien dit niet mogelijk is symptomatisch behandelen (zie onder pruritus en prurigo). Indien dat niet lukt, symptomatisch behandelen:

Lokale anti-jeukmiddelen:
Mentholpreparaten
R/ levomenthol 1% in carbomeerwatergel FNA, levomenthol 1% in carbomeerwatergel alcoholisch FNA.
R/ levomenthol 2% in carbomeerwatergel alcoholisch (Fagron)
R/ levomenthol 1% in lanettecrème I FNA.
R/ mentholcrème 0.5%, mentholcrème 2% (diversen)
R/ mentholstrooipoeder 2% (o.a. Fagron)
R/ levomenthol 1% in zinkoxideschudsel, alcoholisch FNA
R/ levomenthol-lidocaïnegel FNA.
R/ Capsaïcine crème 0.025% of 0.075% FNA. Capsaïcine is een peperextract dat bepaalde temperatuurgevoelige ionkanaaltjes (TRPA1 en TRPV1) in de celmembraan van zenuwvezels permanent openzet, wat onder fysiologische omstandigheden alleen gebeurt als de temperatuur hoger wordt dan 43 graden. Dit geeft een branderige sensatie. Deze prikkel onderdrukt de jeukprikkel. Capsaïcine wordt gebruikt bij allerlei vormen van neurogene jeuk zoals notalgia paresthetica, post-herpetische neuralgie, diabetische neuropathie, brachioradiale pruritus, post-mastectomie pijnsyndroom, aquagene pruritus, en andere vormen van jeuk.
R/ Calamine lotion FNA (bevat fenol, wordt bij voorkeur niet meer gebruikt)
R/ lokale anesthetica: polidocanol 2-5% in cremor lanette (aethoxysclerol, gering gevaar voor sensibilisatie, kan later bij scleroseren problemen geven); Epianal (polidocanol) rectale crème (30 g); Nestosyl (pramocaine en zinkoxide) crème 15 of 30 g; lidocaine preparaten en EMLA crème.
R/ polidocanol 3%, ureum 5% vet crème (polidocanol 3%, ureum 5%, vaseline 20%, cetomacrogolcrème ad 100 g), tube à 100 g (Fagron 102025).
R/ amitriptyline 10% creme 2-4 dd.
R/ lokale corticosteroïden, mits kortdurend.
R/ Protopic of Elidel
R/ Teerpreparaten
R/ salicylzuur 5%, triamcinolon 0.1% in cremor vaselini lanette FNA.
R/ lokale antihistaminica: Soventol (bamipine), Azaron (tripelennamine). Azaron wordt afgeraden i.v.m. kans op sensibilisatie.
R/ Zinkoxideschudsel FNA, unguentum leniens (verkoelend).
R/ Natte omslagen (verkoelend).

Systemische anti-jeukmiddelen:
R/ Antihistaminica (cetirizine, levocetirizine, loratadine, desloratadine, fexofenadine, hydroxyzine, rupatadine, etc.). Meest effectief zijn de sederende antihistaminica zoals hydroxyzine.
R/ Neurontin (gabapentine) caps à 300 of 400 mg, 900-1200 mg per dag verdeeld over 3 giften. Begin met 1 dd 300 of 400 mg, dag 2: 2 dd 300 of 400 mg, dag 3 en daarna 3 dd 300 of 400 mg. Bij onvoldoende effect geleidelijk opbouwen tot 3 dd 2 tab per dag (1800 mg), maximaal 3 dd 3 tab (2700 mg) per dag. Voor andere indicaties zoals neuropathische pijn of epilepsie wordt soms nog hoger gedoseerd, tot maximaal 3600 mg per dag verdeeld over 3 giften. Bij uremische pruritus, prurigo nodularis en multiple sclerose.
R/ Lyrica (pregabaline) caps à 25, 75, 150 of 300 mg, 150-600 mg per dag verdeeld over 2 of 3 giften. Begin met 2 dd 75 mg, na 3-7 dagen verhogen tot 300 mg per dag. Bij onvoldoende effect kan eventueel, na 1 week, de dosis worden verhoogd tot maximaal 600 mg per dag.
R/ amitriptyline, tab à 10, 25, 50 of 75 mg, 25-75 mg per dag. Start met 1 dd 10 of 25 mg voor het slapen gaan, geleidelijk verhogen in stapjes van 10-25 mg per 3-7 dagen totdat de werkzame dosering van 25-75 mg per dag is bereikt. Het kan 2-4 weken duren voordat het begint te werken. De dosis kan zo nodig worden verhoogd tot maximaal 125 mg per dag (doseringen boven 75 mg verdelen over 2 giften). Bij ouderen (> 65 jr) wordt geadviseerd om laag te beginnen (10 mg) en langzaam op te hogen.
R/ nortriptyline, tab à 10, 25, of 50 mg. Start met 1 dd 10 of 25 mg ‘s ochtends, geleidelijk verhogen in stapjes van 10-25 mg per 1-2 weken totdat de werkzame dosering van 25-75 mg per dag is bereikt. Het kan 2-4 weken duren voordat het begint te werken. De dosis kan zo nodig worden verhoogd tot maximaal 100 mg per dag (doseringen boven 75 mg verdelen over 2 giften). Bij ouderen (> 65 jr) wordt geadviseerd om laag te beginnen (10 mg) en langzaam op te hogen.
R/ duloxetine 1 dd 60 mg. Maximaal 2 dd 60 mg. Na 2 maanden het effect evalueren.
R/ venlafaxine 1 dd 37.5 mg. Zo nodig verhogen tot 75-225 mg per dag.
R/ Naloxon (naltrexon) tab à 50 mg. Beginnen met een halve tab van 50 mg, na 1 uur andere helft, daarna 1 dd 50 mg indien goed verdragen, zonodig Primperan er bij geven.

R/ Lamictal (lamotrigine) 1 dd 100-200 mg. Dit is een anti-epilepticum, met diverse mogelijke bijwerkingen.
R/ Seroxat (paroxetine) 1 dd 10-20 mg. Anti-depressivum.
R/ Zoloft (sertraline) 1 dd 75-100 mg. Anti-depressivum.
R/ Prozac (fluoxetine) 1 dd 10 mg. Anti-depressivum.
R/ Remeron (mirtazapine) 15-45 mg per dag. Anti-depressivum.
R/ Zyban (amfebutamon) 1-2 dd 150 mg. Anti-depressivum.
R/ Anafranil (clomipramine) 1 dd 10-50 mg. Anti-depressivum.
R/ Emend (aprepitant) 1 dd 1 capsule à 80 of 125 mg. Antibraakmiddel.
R/ Zofran (ondansetron) 2 dd 8 mg. Antibraakmiddel.
R/ Orap (pimozide) 1 dd 1-2 mg. Dit is een antipsychoticum, met diverse mogelijke bijwerkingen.
R/ colestyramine, colestipol, of rifampicine bij cholestatische jeuk.
R/ acetylsalicylzuur bij polycythemia vera.
R/ analgetica (NSAID's) in hoge dosering (experimenteel).

R/ corticosteroïden systemisch. Prednisolon 10-20 mg per dag. Kortdurend hogere doseringen (20-40 mg per dag).
Prednison kan ook eerst op proef worden gegeven, in een dosis die hoog genoeg is, bijvoorbeeld 0.5 mg/kg gedurende 2 weken, om er achter te komen of anti-inflammatoire therapie helpt. Als dat blijkt, dan zoeken naar een immunosuppressivum dat wel zonder problemen langere tijd kan worden voorgeschreven, zoals ciclosporine, methotrexaat, azathioprine, of mycofenolaatmofetil. En als het niet werkt kunnen de bovengenoemde medicaties worden uitgeprobeerd die ook bij neuropathische pijn worden voorgeschreven: tricyclische antidepressiva (amitriptyline en bij ouderen nortriptyline), of anti-epileptica (gabapentine of pregabaline), of niet-selectieve serotonineheropnameremmers (SNRI; duloxetine of venlafaxine). Deze middelen grijpen in op de overdracht van de jeukprikkel in de neuronen.
R/ Neoral (ciclosporine) 1-5 mg/kg/dag in 2 doses.
R/ methotrexaat 15 mg per week.
R/ Imuran (azathioprine) 1 dd 50-100 mg.
R/ Cellcept (mycofenolaatmofetil) 2 dd 500-1000 mg.
R/ Dupixent (dupilumab) 600 mg s.c. (twee injecties van 300 mg na elkaar op verschillende injectieplaatsen); na 2 weken gevolgd door 300 mg per 2 weken. Geregistreerd voor prurigo nodularis.
R/ Thalidomide 100-200 mg per dag. Eventueel verhogen tot 200-400 mg per dag. Thalidomide dient minimaal 6 maanden te worden gebruikt. Het middel, vroeger bekend als softenon, is erg schadelijk voor de ongeboren vrucht; vrouwen mogen dus absoluut niet zwanger worden. Ook kan het zenuwen aantasten, waardoor klachten zoals gevoelstoornissen en spierzwakte kunnen optreden.
R/ Dapson 1 dd 50-100 mg.
R/ Butorphanol intranasale spray 2 x per 4-6 uur. Dit is een anaestheticum en opium receptorantagonist dat in de diergeneeskunde wordt gebruikt. In Nederland niet verkrijgbaar.

Overige:
UVB licht therapie.
Psychotherapie, gedragstherapie.
R/ Zinklijmverband (afdekken zodat patiënt niet kan krabben + verkoelende werking zink).




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.