Ortho-ergisch eczeem (synoniemen irritatie eczeem, irritant contact dermatitis, eczema orthoergicum) is een vorm van contacteczeem waarbij het eczeem niet door een allergie maar door rechtstreekse irritatie van de huid ontstaat. Het wordt veroorzaakt door contact met irriterende stoffen zoals schoonmaakmiddelen, zeep, oplosmiddelen (terpentine bijvoorbeeld), poetsmiddelen, groentesappen en sommige cosmetische producten zoals shampoos, doucheschuim en zeep, doe het zelf producten. Iedereen kan van dit soort producten eczeem krijgen, je hoeft er niet allergisch voor te zijn. Het gaat om agressieve stoffen die de huid rechtstreeks beschadigen. De schade aan de huid is afhankelijk van de duur van de blootstelling, en de concentratie van het product. De huid wordt droog en raakt dan sneller geïrriteerd door stoffen die normaal gesproken geen huidreacties zouden opwekken. De opperhuid kan zich op den duur niet meer volledig herstellen waarna zich klachten gaan ontwikkelen. Tot de subjectieve klachten behoren branderigheid, steken en jeuken, tot de objectieve klachten een droge huid met mild erytheem en lichte schilfering, soms met een craquelé aspect, tot acute en nattende eczemen. Ortho-ergisch eczeem zit vaak aan de handen (zie ook eczema manuum).

Atopische individuen zijn gevoeliger voor het ontstaan van orthoergisch eczeem omdat hun huidbarrière niet intact is. Ook klimaat omstandigheden spelen een rol, meer last bij een lage relatieve luchtvochtigheid zoals in de winter met lage temperaturen en oostenwind maar ook in het late voorjaar bij een temperatuur van 15-18 graden C ('schraal weer') en in centraal verwarmde ruimtes een verergerende rol.



Diagnostiek:
Voor ortho-ergisch eczeem bestaan geen testen, het heeft geen zin om als proef irriterende stoffen aan te brengen op de huid, die veroorzaken immers altijd en bij iedereen een reactie.

Therapie:
Irriterend product opsporen en vermijden. Huid beschermen door een indifferente vetcrème aan te brengen, en in het begin ook het eczeem bestrijden met een lokaal corticosteroïd. Als veelvuldig contact met water, zeep, agrresieve schoonmaakmiddelen of ontvettende producten de oorzaak is, bescherm de handen met een geschikte Latex-vrije handschoen, bijvoorbeeld Sempersoft handschoenen (vinyl).

Producten om de handen mee vet te houden:
R/ Vaseline 10% of 20% in lanettecrème of in cetomacrogolcrème.
R/ Vaseline lanette crème FNA (Cremor vaselini lanette FNA).
R/ Calmurid OTC crème (wordt niet vergoed).
R/ Siliconencrème 20% (ex-FNA).
R/ Physiogel crème (wordt niet vergoed).

Lokale corticosteroiden:
R/ Hydrocortison vaselinecrème 1% FNA (Cremor vaselini hydrocortisoni 1% FNA).
R/ Triamcinolon zalf en/of crème FNA.
R/ Betnelan of Diprosone zalf voor de nacht, vaseline 10% in HCA crème voor overdag.
R/ Diprosalic zalf.
R/ 10% salicylzuur in betamethason-17-valeraat zalf 0.05%.
R/ 10% salicylzuur in Dermovate zalf (clobetasolpropionaat 0.05%).
R/ Protopic zalf.
R/ 20% of 10% LCD in lanette-vaseline, 's avonds in laten trekken (niet bij wolalcoholallergie).
R/ Protopic zalf 's ochtends, 's avonds 20% of 10% teer in lanette-vaseline (niet bij wolalcoholallergie).

Overige diagnosecodes:
eczema orthoergicum door alkalische stoffen	L24.51
eczema orthoergicum door cement	L24.5
eczema orthoergicum door cosmetica	L24.3
eczema orthoergicum door detergentia	L24.0
eczema orthoergicum door geneesmiddelen in kontakt met de huid	L24.4
eczema orthoergicum door insecticiden	L24.52
eczema orthoergicum door olie en smeermiddelen	L24.1
eczema orthoergicum door oplosmiddelen	L24.2
eczema orthoergicum door planten	L24.7
eczema orthoergicum door verf of kleurstoffen	L24.8
eczema orthoergicum door voedsel in kontakt met de huid	L24.6
eczema orthoergicum nno	L24.9

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.