Een
epidermale cyste of
epidermoid cyste is per definitie een
cyste waarvan de cystewand bestaat uit epidermis. De epidermis verhoornt,
schilfert af, de belangrijkste component van de inhoud van de cyste is dan
ook keratine. Daarnaast kan er talg (sebum) in zitten, pus en bacteriën.
Epidermale cysten kunnen heel groot worden, en de inhoud ervan is breiig,
kaasachtig, en heeft een onaangename geur.
De epidermale cyste
staat bekend onder diverse synoniemen zoals
atheroomcyste (talgkliercyste,
sebaceous cyst, sebaceous retention cyst), epidermoid cyste, follicular
infundibular cyst, epidermale inclusie cyste, folliculaire cyste, en talpa.
De term epidermale inclusiecyste, ook wel traumatische inclusiecyste wordt
gebruikt indien er een cyste is ontstaan doordat er door een trauma (b.v.
een splinter, kneuzingen, chirurgische ingrepen) epidermale cellen zijn
geïmplanteerd onder de huid en daar een cyste vormen. Dit komt echter niet
vaak voor, de meeste epidermale cysten gaan uit van een geoccludeerde
haarfollikel (van het folliculaire infundibulum, zie
haartalgkliercomplex).
Omdat talg niet het belangrijkste
bestanddeel is, is de naam atheroomcyste (talgkliercyste, 'verstopte
talgklier', sebaceous cyst) eigenlijk geheel verkeerd, maar wordt desondanks
veel gebruikt. Er bestaan wel echte talgkliercysten (steatocystoma,
steatocystoma multiplex) maar dat is een andere entiteit. Een milia is ook
een epidermoid cyste, maar dan een hele oppervlakkige variant. Cysten
uitgaande van de haarfollikels op het behaarde hoofd worden ook wel
pilar
cysts genoemd of
trichilemmale cysten. Het is niet goed aan te geven wat het
verschil is tussen
pilar cysten / trichilemmale cysten en epidermoidcysten (atheroomcysten)
anders dan de locatie op het behaarde hoofd. Ook op het scrotum en op de
labia kunnen epidermoidcysten voorkomen (
scrotale
cysten).
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-1z.jpg) |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-9z.jpg) |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.popthatzit.com] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-2z.jpg) |
epidermoid cyste |
epidermoid cyste |
epidermoid cyste |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: Wikipedia] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/scrotal-epidermoid-cyste-1z.jpg) |
 |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.dermatlas.med.jhmi.edu] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-6z.jpg) |
scrotale
cysten |
scrotale
cysten |
vaginale cysten |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.globalskinatlas.com] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-4z.jpg) |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.emedicine.medscape.com] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-3z.jpg) |
![Epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.polymem.com] Epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-5z.jpg) |
epidermoid cyste |
epidermoid cyste |
epidermoid cyste |
Klinisch beeld:
Een epidermoid cyste is meestal een subcutane zwelling, soms is nog als een
puntje de geoccludeerde, nauwelijks zichtbare afvoergang van de
oorspronkelijke haarfollikel te zien in het midden van de zwelling. Het is
een benigne aandoening. De cysten kunnen heel groot zijn en bestaan uit
meerdere holten. Soms is de cyste al eerder naar de dermis geruptureerd en
ontstoken. De cysten kunnen op het hele lichaam voorkomen, maar meestal in
het gezicht, het behaarde hoofd, de nek of op de romp. Omdat de meeste
cysten van haarfollikels uitgaan zitten ze niet op de handpalmen of
voetzolen. De epidermoidcysten kunnen een ontsteking veroorzaken, vooral bij
ruptuur van de cyste wand. Keratine is een belangrijke veroorzaker van
ontsteking. Daarnaast kunnen er ook bacteriën in komen en kan rond een cyste
een grote abcederende of flegmoneuze ontsteking ontstaan. Ook kunnen er
fistels ontstaan. Cysten en fistelvorming vanuit cysten en abcessen komen
vooral voor bij patiënten met hidradenitis suppurativa.
Epidermoid
cysten ontstaan vooral rond de 30-40 jaar, en komen circa 2 x vaker voor bij
mannen dan bij vrouwen. Multipele epidermoidcysten komen voor bij acne
conglobata (et cystica), Favre-Racouchot syndroom,
Gardner syndroom, basaal cel naevus syndroom, pachyonychia congenita, en
op het scrotum (scrotale cysten).
DD:
lipoma,
lymfklier,
talgklierhyperplasie,
dermoid cyste,
xanthogranuloma,
pilar cyst,
trichilemmale cyste,
milia,
steatocystoma multiplex,
hidradenitis suppurativa,
eruptieve vellushaarcysten,
acne conglobata,
adnextumortjes,
calcinosis cutis, branchial cleft cyste, mediane neus cyste,
Favre-Racouchot syndroom,
Gardner syndroom,
basaal cel naevus syndroom,
pachyonychia congenita,
scrotale cysten.
Therapie:Cysten die geen klachten geven
behoeven geen behandeling. Cysten die ernstig ontstoken zijn moeten soms
worden geopend (incisie en drainage) en in ernstige gevallen kortdurend
antibiotisch behandeld. Milde ontstekingen reageren soms op intralesionale
corticosteroïden. De enige echte definitieve oplossing is de cyste inclusief
de cystewand netjes te verwijderen middels een zo klein mogelijk sneetje.
Dit gaat het beste als de cyste niet (nog niet of niet meer) ontstoken is.
Door secundaire infectie of ruptuur kan de cyste wand verkleefd zijn met de
dermis en moeilijk te verwijderen.
Conservatief:R/
triamcinolonacetonide onverdund intralesionaal bij ontsteking
(symptoombestrijding, lost het probleem niet op).
R/ Kenacort-A 10
(triamcinolonacetonide) 1:2 tot 1:5 verdunde oplossing met lidocaïne
intralesionaal.
R/ Aanstippen met vloeibare stikstof (bij kleine
recidiverende cysten, slecht gedocumenteerde therapie).
R/
Antibiotica (bijvoorbeeld Augmentin 3 dd 625 mg of Floxapen 3-4 dd 500 mg) bij
ernstige secundaire ontsteking (abcesvorming, erytheem, calor, dolor,
koorts). Incisie en drainage is dan ook nodig.
Chirurgisch:
Incisie en drainage bij geïnfecteerde ontstoken cysten. Dit helpt tijdelijk,
ontlast en verlicht de pijn, maar de cystewand moet worden verwijderd
(eventueel later) om een recidief te voorkomen.
Excisie middels een punch
biopt gaatje: lidocaïne rondom en in de cyste spuiten. De afvoergang wordt
dan vaak zichtbaar. Deze wegstansen met een 3-6 mm biopt (grotere cysten:
lineaire incisie of smal ovaaltje excideren). De inhoud exprimeren, en de
cystewand met schaar en pincet losprepareren. Na ontstekingen kan de cyste
wand erg verbakken zijn met de dermis. Niet sluiten, hooguit met 1
approximerende hechting.
Excisie: idem teken een snee of klein smal
ovaal af met centraal daarin de afvoergang indien zichtbaar. Excideer
voorzichtig de ovaal en prepareer van hieruit de cyste los. Probeer alle
cyste wand delen te verwijderen. Bij grote uitpuilende cysten de ovaal wat
breder maken om overtollige uitgerekte huid te verwijderen. Als de cyste
geheel verwijderd is en niet geïnfecteerd kan de excisie of snede geheel
worden gesloten met hechtingen. Grote holten ook verkleinen met oplosbare
hechtingen.
![Excisie epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.dermatology-s10.cdlib.org] Excisie epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-7z.jpg) |
![Excisie epidermoidcyste, atheroomcyste (klik op foto voor vergroting) [bron: www.dermatology-s10.cdlib.org] Excisie epidermoidcyste, atheroomcyste](../../../afbeeldingen/epidermoidcyste-8z.jpg) |
excisie
atheroomcyste |
excisie
atheroomcyste |
Bij het exprimeren van
de inhoud, bij langdurig bestaande epidermoidcysten, kan er veel verweekt
hoornmateriaal vrijkomen, ook met pus en talg. Dit verspreid een hele vieze
geur. Zorg voor voldoende gazen in de buurt of een bekken om de rommel op te
vangen en snel weg te gooien. En kijk uit voor onder druk staande inhoud die
alle kanten op kan spuiten (zie
video van uitknijpen atheroomcyste).
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC, Amsterdam.