Het Köbner fenomeen (ook wel isomorf prikkeleffect van Köbner genoemd) is het fenomeen dat een huidziekte ontstaat of zich uitbreidt naar plaatsen waar de huid een of ander trauma heeft ondergaan. Dat kan een mild trauma zijn, bijvoorbeeld een kras op de huid. Een ander voorbeeld is een tatoeage waarin sarcoïdose ontstaat. Het mechanisme is onbekend. Het niet-specifieke (milde) ontstekingsinfiltraat wat ontstaat op een geprikkelde plaats gaat over in het specifieke infiltraat van bijvoorbeeld sarcoïdose of psoriasis. Verspreiding van laesies kan ook via een eenvoudige besmetting (auto-inoculatie): in een kras van de huid kunnen lineair gerangschikte impetigo pusteltjes ontstaan, of herpes, verrucae vulgares, verrucae planae, of condylomata acuminata. Dat wordt echter niet bedoeld met het Köbner fenomeen. Urticaria factitia zou men wel kunnen beschouwen als een soort Köbnerfenomeen. Een bijzondere vorm is het ontstaan van ulcera of pustels door prikken in de huid met een naald. Dit wordt ook wel pathergie genoemd en komt voor bij pyoderma gangrenosum en de ziekte van Behçet. Bij pyoderma gangrenosum kunnen uitgebreide ulcera ontstaan na een trauma van de huid, bijvoorbeeld een ingreep (necrotomie, huidtransplantatie). Dit komt ook voor bij calciphylaxis, en bij ischemische ulcera waarbij de zuurstofvoorziening rond het ulcus marginaal is.

Verschillende soorten trauma's waardoor het Koebner fenomeen kan ontstaan:
Fysisch: krabben, scheren, snijwondjes, blauwe plekken, wrijven, druk, injecties, tatoeages, insectenbeten, acupunctuur, pleisters lostrekken, zonverbranding, verbranding, verwonding, operatie.
Chemisch: chemische irritatie of verbranding, vaccinaties, geneesmiddelenreacties.
Andere ziekten: acne, lues, pityriasis rosea, scabies, eczeem, folliculitis, roodvonk, varicella, pruritus nno, miliaria, herpes, lepra.



Aandoeningen waarbij het Köbner fenomeen voorkomt:
psoriasis
lichen planus
lichen nitidus
sarcoïdose
necrobiosis lipoidica
vitiligo
Henoch Schönlein purpura
reactive perforating collagenosis
acquired perforating dermatosis
Kaposi sarcoma
pityriasis rubra pilaris
keratosis follicularis
keloid
erythema exsudativum multiforme
lichen sclerosus
balanitis xerotica obliterans (lichen sclerosus van de glans penis)
multicentric reticulohistiocytosis
Sweet syndroom (acute febrile neutrophilic dermatosis)
urticaria factitia
calcinosis cutis
vasculitis
ziekte van Behçet (ontstaan van pustels, pathergie)
pyoderma gangrenosum (ontstaan van pustels of ulcera, pathergie)
calciphylaxis (ontstaan van ulcera)
(drug-induced) lineaire IgA dermatose (bullae)


Andere tekenen / fenomenen in de dermatologie:
Asboe-Hansen sign
Battle sign
Crowe's sign
Darier's sign
dimple sign
Gottron's sign
stretch test / stretch fenomeen
Hertoghe's sign
Hutchinson's sign
kaarsvetfenomeen
Köbnerfenomeen
knoopsgatfenomeen
olievlekfenomeen
Raccoon eyes
Nikolsky-fenomeen
shawl sign
Stemmer's sign


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.