Maceratio cutis betekent verweking van de huid door inwerking van vocht. Dat kan zijn water, urine, dunne ontlasting, zweet, wondvocht, exsudaat, of het gevolg van behandelingen zoals vochtige gazen of occlusieve verbandmiddelen, of door andere vormen van occlusie (bijvoorbeeld handschoenen dragen). De naam is afgeleid van het latijnse maceratus (macerare = nat maken, verweken, zacht maken). Bij langdurige blootstelling aan vocht of bij occlusie neemt de hoeveelheid water in het stratum corneum toe. De corneocyten gaan zwellen, bij langdurige blootstelling neemt ook het vocht gehalte in de dermis toe. De huid gaat er rimpelig uitzien, het stratum corneum wordt wit.

Door langdurige inwerking van vocht en/of de overgroei van bacteriën en schimmels onder deze ideale omstandigheden kan de huid beschadigd raken. Dit kan variëren van een erosie of excoriatie tot een oppervlakkig ulcus. In de Engelstalige literatuur wordt de term 'moisture-related skin changes' gebruikt.

Vormen van maceratie:
maceratio cutis nno
maceratio cutis pedum (trench foot)
vochtletsel, incontinentie gerelateerde dermatose (dd: decubitus)
verweking van wondranden
smetplekken (intertrigo, dermatitis intertriginosa)
toeweb infection
pitted keratolysis
verweekte handen na langdurig dragen handschoenen
maceratie van een foetus in utero



Vochtletsel
Bij bedlegerige patiënten kan de huid beschadigd raken door inwerking van vocht (urine, dunne ontlasting, etcetera). Dit wordt vooral gezien op de stuit, bij patiënten die incontinent zijn voor urine en/of faeces. De Belgen hebben hiervoor de term 'vochtletsel' geïntroduceerd. Dat is geen officiële medische term, eigenlijk zou ook hiervoor de correcte dermatologische term maceratio cutis (maceratie van de huid) moeten zijn of moisture-related skin changes. Op de stuit kan maceratio cutis moeilijk te onderscheiden zijn van graad 2 decubitus. In afgelopen jaren is er veel discussie geweest over het vochtletsel. Sommige ziekenhuizen hebben creatief graad 2 en zelfs graad 3 decubitus benoemd als 'vochtletsel' om de decubitus statistieken er beter uit te laten zien. Er is een polarisatie ontstaan waarbij sommigen roepen dat de diagnose vochtletsel niet bestaat en altijd als decubitus geregistreerd moet worden. Dat is ook weer niet waar, een vochtletsel bestaat wel. In gemacereerde huid kan een oppervlakkige wond of zelfs een ulcus ontstaan, ook op plaatsen waar geen druk op komt, zoals in de lies of buikplooien. In dat geval kan men er niet de diagnose decubitus op stellen. Een vochtletsel kenmerkt zich door rode glimmende huid en (gedeeltelijke) lokalisatie op plekken waar geen druk meespeelt, zoals in de bilplooi of perineum. De behandeling is verschillend: bij decubitus moeten drukontlastende maatregelen worden genomen, bij een vochtletsel indrogende therapieën en anti-incontinentie maatregelen.

Het is beter om de Belgische term vochtletsel niet meer te gebruiken maar te spreken van maceratio cutis of smetten van de huid. Indien decubitus in de dd staat is het belangrijk om goed aan de criteria vast te houden en het toch decubitus te noemen indien het defect zich bevindt op een plek waar druk of schuifkrachten een rol kunnen spelen en waarbij aannemelijk is dat dat de oorzaak was. In de nieuwe Nederlandse decubitus richtlijn wordt het begrip incontinentie gerelateerde dermatose geïntroduceerd als duidelijkere term voor maceratie van de huid ten gevolge van de inwerking van urine of (dunne) ontlasting.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.