Het POEMS syndroom (Crow-Fukase syndroom, Takatsuki disease, PEP syndroom) is een zeldzame ziekte bestaande uit polyneuropathie en een plasmacel-proliferatieve ziekte, meestal myeloma. De naam is een acroniem:

P	Polyneuropathie (perifere neuropathie)
O	Organomegalie (milt, lever, lymfeklieren)
E	Endocrinopathie of Edema (oedeem)
M	M-protein (paraproteinen, myeloma)
S	Skin abnormailties (meestal sclerodermie, hyperpigmentatie of hypertrichosis)

Het symptomencomplex is beschreven in 1980 door Bardwick. De symptomen zijn niet altijd allemaal consistent aanwezig. De aandoening begint op middelbare leeftijd, rond de 50 en komt twee keer zo vaal bij vrouwen voor. De oorzaak is onbekend. Er is overactiviteit van proïnflammatoire cytokinen en vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF). Humaan herpesvirus type 8 (HHV-8) is genoemd als mogelijke factor maar dit virus wordt wel vaker gevonden en als schuldige voor allerlei aandoeningen aangezien.

De criteria voor de diagnose POEMS syndroom zijn de combinatie van polyneuropathie en een monoclonale plasma-cel proliferatie plus een of meer van de volgende major criteria: sclerotische bot haarden, Castleman's disease, verhoogd VEGF (vascular endothelial growth factor), en een of meer van de volgende minor criteria: organomegalie (vergrote milt, lever of lymfklieren), oedeem (perifeer oedeem, pleura effusie of ascites), endocrinopathy (bijnierschors, hypofyse, gonaden, of bijschildklier), huidafwijkingen, papiloedeem, thombocytose of polycythemie.

Polyneuropathie
Symmetrische, distale, sensorimotorische polyneuropathie. De craniale zenuwen zijn zelden of nooit in het proces betrokken, wel zijn enkele patiënten beschreven met N. phrenicus paralyse. Een karakteristieke bevinding is eiwit in de liquor. Papiloedeem wordt gezien bij circa de helft van de patiënten.

Organomegalie
Hepatomegalie is aanwezig bij 50-80% van de patiënten en gaat vaak gepaard met splenomegalie en lymfadenopathieën. Minder frequente vormen van orgaanaantasting zijn hypertrofische cardiomyopathie en vergrote nieren. Pathologisch onderzoek van vergrote lymfeklieren toont vaak een angiofolliculaire hyperplasie, zoals bij de plasmocytaire vorm van de ziekte van Castleman.

M-proteïne en B-celdyscrasie
Monoklonale gammopathie treedt op bij 75-90% van alle patiënten met POEMS-syndroom, meestal IgA-lambda- of IgG-kappa-ketens. De concentratie van de paraproteïnen kan zeer laag zijn. De paraproteïnen worden geproduceerd door plasmacel haarden in de vorm van osteosclerotische myelomen, de ziekte van Castleman of een immunocytoom. Het verschil met Kahler is dat daarbij lytische pijnlijke bothaarden ontstaan en dat daarbij grote aantallen plasmacellen in het beenmerg zitten en de concentratie M-proteïne veel hoger is.

Endocrinopathie
De endocriene afwijkingen bij het POEMS-syndroom kunnen berusten op stoornissen zowel ter hoogte van de hypothalamohypofysaire as als ter hoogte van het eindorgaan. Frequent treft men bij de man hypogonadisme, gynaecomastie en impotentie aan; bij de vrouw amenorroe. Ook subklinische hypothyreoidie en diabetes mellitus werden beschreven. Minder frequent zijn bijnierinsufficiëntie en hypoparathyreoidie.

Huidafwijkingen
De cutane bevindingen zijn niet specifiek en gevarieerd. Bij de meeste patiënten is er hyperpigmentatie, onafhankelijk van eventuele bijnierschorsinsufficiëntie. Frequent zijn verder induratie van de huid (sclerodermiforme veranderingen, sclerodermie), cutane hemangiomen (glomeruloïde hemangiomen) en hypertrichose van romp en gelaat. Andere cutane verschijnselen die met het POEMS-syndroom in verband werden gebracht zijn leuconychia, livedo reticularis vasculitis, alopecia, ichthyosis, Raynaud-fenomeen, flushing en het Sweet-syndroom.



Diagnostiek:
De diagnose wordt gesteld op het klinisch beeld en bevestigd door bloedonderzoek (M-proteine), afbeeldend onderzoek (lymfomen, bothaarden), een biopt van een bothaard met daarin plasmacellen, en een beenmergpunctie.

Therapie:
De prognose is beter dan van multipel myeloom. De 5-jaarsoverleving bedraagt gemiddeld 60%. De bothaarden kunnen worden bestraald of chirurgisch uitgeruimd. Prednison is effectief voor de polyneuropathie. Ook systemische chemotherapie met cyclofosfamide of melfalan met prednisolon zijn met succes toegepast.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.