Vulvodynie (vulvodynia, vulvaire pijn, pijn aan de vagina) wordt vaak onderverdeeld in vulvair vestibulitis syndroom (pijn bij lichte aanraking van een bepaald gebied) en essentiële vulvodynie (pijn in een deel of in de gehele vulva, niet uitgelokt door aanraking). Daarnaast kan pijn aan de vagina veroorzaakt worden door geslachtsgemeenschap (dyspareunie) en door aandoeningen aan de vagina (VIN, candida, lichen sclerosus, lichen planus, herpes infectie, vaginitis, psoriasis, plaveiselcelcarcinoom, contacteczeem, etc.).

Het is niet helemaal duidelijk waardoor deze twee chronische vulvaire pijnsyndromen worden veroorzaakt en er is geen consensus over wat de goede behandeling zou moeten zijn. In ieder geval moeten de bovengenoemde andere oorzaken van vaginale pijn goed worden uitgesloten. Dit betekent goed onderzoek van vulva en vagina, liefst door of samen met een gynaecoloog, behandeling van eventuele mycosen of vaginale fluorsyndromen, behandelen van huidziekten. Bij het vulvair vestibulitis syndroom (focale vulvitis) zijn er pijnpunten (soms licht erythemateus) aanwezig rond de introïtus die bij lichte aanraking met een wattenstokje of vinger hevig pijnlijk zijn. Ook is er een oppervlakkige dyspareunie (pijn tijdens penetratie die oppervlakkig gevoeld wordt). Bij essentiële vulvodynie is er pijn en branderigheid op of rond de vulva die continu aanwezig is. Het kan wel verergeren door b.v. lang zitten, aanraken, plassen, of het dragen van strakke kleding, en soms door seksuele gemeenschap. De pijn is wisselend aanwezig maar is nooit helemaal weg.

De pijnprikkel kan in de huid of slijmvliezen van de vagina worden geïnitieerd zoals bij focale vulvitis, maar net als bij neurogene pruritus en neuropathische pijn (bijvoorbeeld postherpetische neuralgie) kan het ook hogerop in de zenuwbaan gesitueerd zijn. Het vaginale gebied valt in het dermatoom S2-S3. Vanwege de gedachte dat het kan gaan om neuropathische pijn worden er bij vulvodynie ook geneesmiddelen geprobeerd die ingrijpen op de prikkeloverdracht zoals Neurontin (gabapentine) en tricyclische antidepressiva (amitriptyline, nortriptyline). Zie voor een overzicht van medicatie voor neuropathische pijn en jeuk ook onder brachioradiale pruritus. Capsaïcine crème wordt meestal niet verdragen op deze lokatie, te branderig.

Therapie:
Consult sexuoloog of gynaecoloog. Soms worden door hen nog andere hulpverleners er bij betrokken. Goede uitleg en begeleiding. Tijdelijk coïtusverbod.
R/ indifferente therapie (cremor lanette I FNA, oculentum simplex FNA, Natusan babyzalf, vetcrèmes).
R/ Lidocaïnehydrochloridegel 2% FNA.
R/ amitriptyline, tab à 10, 25, 50 of 75 mg, 25-75 mg per dag. Start met 1 dd 10 of 25 mg voor het slapen gaan, geleidelijk verhogen in stapjes van 10-25 mg per 3-7 dagen totdat de werkzame dosering van 25-75 mg per dag is bereikt. Het kan 2-4 weken duren voordat het begint te werken. De dosis kan zo nodig worden verhoogd tot maximaal 125 mg per dag (doseringen boven 75 mg verdelen over 2 giften).
R/ Lyrica (pregabaline) caps à 25, 75, 150 of 300 mg, 150-600 mg per dag verdeeld over 2 of 3 giften. Begin met 2 dd 75 mg, na 3-7 dagen verhogen tot 300 mg per dag. Bij onvoldoende effect kan eventueel, na 1 week, de dosis worden verhoogd tot maximaal 600 mg per dag.
R/ Neurontin (gabapentine) caps à 300 of 400 mg, 900-1200 mg per dag verdeeld over 3 giften. Begin met 1 dd 300 of 400 mg, dag 2: 2 dd 300 of 400 mg, dag 3 en daarna 3 dd 300 of 400 mg. Bij onvoldoende effect geleidelijk opbouwen tot 3 dd 2 tab per dag (1800 mg), maximaal 3 dd 3 tab (2700 mg) per dag.
Ook worden genoemd: gedragstherapie, fysiotherapie (bekkenbodem oefeningen), acupunctuur.



Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.