Xanthelasmata zijn licht verheven tumoren in de ooglidhuid. Door een opvallende gele kleur zijn ze storend in het uiterlijk van de patiënt. De term xanthelasma komt van de Griekse woorden xanthos en elasma, die respectievelijk geel en platgeslagen metalen plaat betekenen. Xanthelasmata behoren tot de groep van de xanthomen: vetstapelingstumoren in de huid. Het woord xanthelasma wordt tegenwoordig specifiek gebruikt voor de beschrijving van xanthomen in de ooglidhuid. De laesies kunnen zacht, vast of kalkachtig zijn. De uitgebreidheid kan variëren van een enkele millimeters tot vrijwel het gehele ooglid. Bij het grootste deel van de patiënten is de aandoening bilateraal. Xanthelasmata komen vaak voor, bij gezonde personen, zonder dat er sprake is van een vetstapelingsziekte. Het kan ook voorkomen bij familiaire hyperlipoproteïnemie type IIa.

Xanthelasmata komen het meest voor rond de nasale ooghoek. Van daaruit kan uitbreiding plaatsvinden naar de rest van het ooglid. Bij brildragenden is er soms uitbreiding tot de plaatsen waar druk op de neus wordt uitgeoefend.



Histologie:
Het histologisch beeld wordt gekenmerkt door een in de oppervlakkige dermis gelegen proliferatie van schuimcellen en enkele meerkernige reuscellen. Een geringe toename van mestcellen kan gezien worden. Fibrose is niet aanwezig.






DD: xanthoma eruptiva, Erdheim-Chester disease, xanthogranulomen, plasmacytoma.

Diagnostiek:
Controleer cholesterol en triglyceriden.

Therapie:
Electrocoagulatie onder lokale verdoving. Coaguleer met een klein bolletje de gehele vetlaag en overliggende huid weg. Verdoof goed en stip de gele gebieden voorzichtig aan met het kleinste bolletje, gebruik zonodig de snij-instelling (cut) in plaats van coaguleren (zie onder electrocoagulatie). Wrijf tussendoor met een ruw gaas de gecoaguleerde resten weg om goed te kunnen zien of het gewenste niveau bereikt is. Daarna herstelt de huid zich door ingroei vanuit de randen. Het geneest in dit gebied meestal fraai. Zoniet, dan is excisie altijd nog een optie. Dit kan ook primair, echter xanthelasmata recidiveert en excisie is niet eindeloos te herhalen.
Excisie zonder marge, en sluiten in een ovaal (als er voldoende ruimte is, meestal is dat er wel).
Aanstippen met trichloorazijnzuur 35% oplossing. Voorzichtig, patiënt ogen voortdurend dicht laten houden. Trichloorazijnzuur aanbrengen met de achterkant van een houten wattenstok, deze licht bevochtigen, er mag geen druppel af kunnen vallen. Zonodig de omgeving eerst beschermen met vaseline. Zo nodig na 1-3 maanden herhalen.
Laser therapie (fractional CO2 laser of 532-nm continuous wave (CW-)KTP-laser).

Behandeling		Cosmetisch resultaat	Voordelen	Nadelen	Recidieven
Chemisch	MCA	++	Makkelijk en goedkoop	Meerdere behandelingen	+++
	TCA	++	Makkelijk en goedkoop	Meerdere behandelingen	+++
Laser	Ultrapulsed CO2	+++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	Fractional CO2	+++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	Argon	++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	Nd:YAG	++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	PDL	++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	CW-KTP	+++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	Erbium:YAG	++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
	Diode	++	Selectief / Fraai resultaat	Kostbaar	++
Chirurgisch	Curretage	+	Goedkoop	Littekens	++
	Excisie	+	Weinig recidieven	Littekens	+
Overig	Cryotherapie	+	Makkelijk en goedkoop	Hypopigmentation	+++
	Coagulatie	+	Makkelijk en goedkoop	Littekens	+++

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.
Mary-Ann el Sharouni. Co-assistent, UMC Utrecht.
Norbert A. Ipenburg. Co-assistent, UMC Utrecht.
Prof. dr. Marijke R. van Dijk. Patholoog, UMC Utrecht.