De term fragrance staat voor elke natuurlijke of synthetische stof (of stoffen) die uitsluitend bedoeld is (of zijn) om het produkt een geur te verlenen. Natuurlijke geurstoffen zijn meestal van botanische origine en kunnen vele honderden chemische stoffen bevatten zoals balsems, essentiële oliën en kruiden zoals kaneel, kruidnagel, vanille en komijn. Meer dan 90% van alle gebruikte geurstoffen is synthetisch (zoals bv. cyclopentadecanolide, 4-(4-hydroxy-4-methylpentyl)-3-cyclohexene carboxaldehyde (Lyral) en ethylene brassylate).

In cosmetica worden, vaak complexe, mengsels van enkele tientallen geurstoffen toegepast. Feitelijk 'alles waar een luchtje aanzit' kan (maar hoeft niet) tot eczeem leiden bij iemand met een fragrance-allergie: van parfum/eau de toilette, via dag/nachtcrèmes, mondhygiëneprodukten,snoep, frisdranken, geparfumeerd toiletpapier en afwasmiddelen, tot kleding, verf, rubber en insecticiden. Geurstoffen (fragrances) vormen het belangrijkste allergeen in cosmetica. In het algemeen zullen geurstoffen in 'stay on' cosmetica meer huidproblemen veroorzaken dan in 'rinse off' producten zoals shampoo en doucheschuim. Maar ook in medische producten kunnen fragrances gebruikt worden, bv. Nizoral hoofdgel, Clearasil, Benzac gel.
Parfumgrondstoffen kunnen op basis van hun toegestaan gebruik worden onderverdeeld in verboden parfumcomponenten (Annex II), gelimiteerde parfumgrondstoffen (Annex III) en vrij toegestane parfumgrondstoffen. Een voorbeeld van een nu verboden parfum grondstof is Musk Ambrette, onderdeel van parfum Chanel nr 46. De gelimiteerde parfumgrondstoffen mogen wel worden gebruikt, maar er moet op de verpakking worden vermeld dat het er in zit, en in welke concentratie.

De volgende 26 fragrances staan op de gelimiteerde parfumgrondstoffen lijst (Annex III):



Enkele voorbeelden van stoffen die niet in de Annex III opgenomen zijn maar waarvan wel contactallergische reacties gemeld zijn:
Cedarwood oil, Santalum album (sandalwood oil), Bisabolol (kamille-olie), de lichen acid mix (met als bestanddelen Atranorin, Evernic acid en Usnic acid), Geranium maculata (geraniumolie), Egyptische jasmijn absoluut, synthetische jasmijn, juniper tar, amandelolie, Lavendula officinalis (lavendelolie), citroenolie, menthol, Mentha piperita (pepermuntolie), de Musk mix (met als bestanddelen Musk ambrette (Annex II), Musk ketone, Musk moskene, Musk tibetine, en Musk xylene), orange oil, alpha-pinene, rozenolie, en Cananga odorata (ylang-ylang olie). Daarnaast zijn er nog vele honderden andere geurstoffen, die elk op zich potentiëel de oorzaak kunnen zijn van de contactallergische reactie. Voor een goed en recent overzicht van allergische reacties op parfumgrondstoffen zie het artikel van de Groot AC (Ned Tijdschr Dermatol Venereol 2010;20:335-344. PDF)

Het allergologisch onderzoek op een geurstoffenallergie
Idealiter wordt allergologisch onderzoek verricht met de afzonderlijke bestanddelen van het product. In het geval van geurstoffen is dat echter vrijwel onmogelijk: gewoonlijk is de exacte inhoud van de geurstof alleen bekend bij het parfumhuis en niet bij de fabrikant van het cosmeticum. Via gaschromatografisch onderzoek kan meer inzicht verkregen worden in de in het product gebruikte geurstoffen, maar uit het oogpunt van kostenbeheersing is het vrijwel onmogelijk om bij een patiënt met een mogelijke geurstofallergie zo ver te gaan dat alle individuele geurstoffen bij het plakproefonderzoek worden betrokken. Bovendien heeft een dergelijke nauwkeurigheid geen zin omdat de afzonderlijke geurstoffen niet op de verpakking van cosmetica vermeld staan en ook niet bij de fabrikant van het cosmeticum bekend zullen zijn.

Het allergologisch onderzoek beperkt zich dan ook tot een screening met voornamelijk de fragrance-mix en fragrance-mix II in de Europese routinereeks, en met Perubalsem.

De fragrance-mix bestaat uit:
- Amylcinnamaldehyde
- Cinnamic aldehyde
- Cinnamic alcohol
- Eugenol
- Isoeugenol
- Geraniol
- Hydroxycitronellal
- Oakmoss absolute

De fragrance-mix II bestaat uit:
- alpha-Hexyl cinnamaldehyde
- Citral
- Citronellol
- Farnesol
- Coumarin
- Hydroxymethylpentylcyclohexenecarboxaldehyde

Ondanks dat niet alle geurstoffen in de fragrance-mixen opgenomen zijn blijken de mixen wel goed te correleren met een contactallergie voor geurstoffen in het algemeen. Bij testen met de afzonderlijke componenten van de fragrance-mix blijken vooral cinnamic alcohol, oak moss en cinnamic aldehyde verantwoordelijk te zijn voor de reacties.

Perubalsem (INCI-benaming Myroxylon Pereirae) bevat voor 30 tot 40% veelal onbekende complexe aromatische harsen, naast stoffen als cinnamic acid, cinnamic alcohol, cinnamic aldehyde, vanillin, benzyl acetate, benzyl alcohol, eugenol, isoeugenol, benzyl benzoate, benzyl cinnamate, benzoic acid, coniferyl benzoate, methyl cinnamate, farnesol, styracine, en nerolidol.

Ook in de cosmetica-screeningsreeks zijn enkele geurstoffen opgenomen:
- vanille
- citroengrasolie (Cymbopogan schoenanthus)
- tolubalsem
- benzyl alcohol

Vanwege het niet beschikbaar zijn van de meeste individuele geurstoffen voor allergologisch onderzoek wordt de ROAT gebruikt om een contactallergie voor het totale product aan te tonen.

Geurstoffen (fragrance)-vrij als claim op cosmetica
Een fragrance-vrij product behoort te betekenen dat het cosmeticum geen fragrance of geur-maskerend ingrediënt bevat, waardoor het toepasbaar wordt voor mensen met een geurstoffen-allergie. In de praktijk blijkt dat echter niet altijd op te gaan, bijvoorbeeld, 'Dove Sensitive Skin Fragrance-free Cleansing Bar' bevat bijvoorbeeld sweet almond oil, rosewood oil, cedarwood oil en rose oil en 'Cetaphil Moisturizing Cream and Lotion' bevat benzyl alcohol. Echt geurstoffen-vrije producten ruiken onaangenaam.
Verscheidene geurstoffen blijken een dubbele werking te bezitten, bijvoorbeeld als conserveringsmiddel of moisturizer. Een fabrikant kan dan de werking als geurstof achterwege laten, maar echt fragrance-free is het product dan natuurlijk niet meer. Helaas laat de definitie van een geurstof (een stof die uitsluitend aan een product wordt toegevoegd om het een geur te geven) deze praktijk toe. Een grote hindernis blijft het ontbreken van een nauwkeurige opgave van de afzondelijke geurstoffen in een product. Alleen met een complete vermelding van alle geurstofcomponenten is de constructie van een fragrance-vrij product onnodig. Immers, alleen de geurstof waar men allergisch voor is hoef je te vermijden.




Auteur(s):
dr. M.M.H. Meinardi. Dermatoloog, Maurits kliniek, Den Haag.