GORDELROOS (HERPES ZOSTER) |
 |
WAT IS GORDELROOS (HERPES ZOSTER) ?
Gordelroos is
een huiduitslag, veroorzaakt door een
virusinfectie. Het wordt gekenmerkt door het
ontstaan van kleine blaasjes, die in een groepje
of in een langwerpig gebied (gordel) bijeen
liggen. De blaasjes veroorzaken jeuk of pijn en
gaan later over in een wondje waar een korstje
op komt. Gordelroos komt vooral voor bij oudere
patiënten. Het zit meestal op de romp of in het
gezicht en altijd aan één kant van het lichaam.
De medische term voor gordelroos is
herpes
zoster. De veroorzaker is het
varicella zoster
virus. Het varicella zoster virus veroorzaakt
ook de kinderziekte waterpokken. Patiënten die
gordelroos krijgen hebben in hun jeugd
waterpokken gehad, en dragen het virus nog
steeds bij zich in hun lichaam. Na genezing van
de waterpokken blijft er wat virus achter in de
zenuwbanen naast de wervelkolom of in de zenuwen
van het gelaat. Onder bepaalde omstandigheden
kan het virus weer actief worden. Dat gebeurt
vooral als de weerstand van iemand
achteruitgaat, bijvoorbeeld door het ouder
worden, of door gebruik van geneesmiddelen die
het afweersysteem verzwakken. Het virus gaat
zich dan weer vermenigvuldigen en bereikt via de
zenuwbanen de huid. Op de huid ontstaat een
uitslag precies in het gebied dat door de zenuw
verzorgd werd. Daarom zit gordelroos altijd maar
in een gebied, aan 1 kant van het lichaam. Een
stukje huid dat door 1 zenuw verzorgd wordt
wordt ook wel een dermatoom genoemd.
Iedereen kan gordelroos krijgen, maar de ziekte
treedt vooral op boven het zestigste levensjaar.
Ruim 20% van de bevolking krijgt er ooit mee te
maken Gordelroos is over het algemeen geen
ernstige, maar wel een hinderlijke aandoening.
Het geneest meestal vanzelf in enkele weken,
soms duurt het wat langer. Gordelroos kan in
principe meerdere malen bij dezelfde persoon
optreden, maar dat komt zelden voor. Na een
doorgemaakte infectie worden er weer nieuwe
antistoffen gemaakt, waardoor het virus vaak
jaren wegblijft. Als het wel vaker voorkomt, is
dat een reden te onderzoek of er een verminderde
weerstand is. Bij een zeer slechte weerstand kan
het virus zich over het hele lichaam
verspreiden.
HOE ZIET HET ER UIT ?
De kenmerken van gordelroos zijn een
hevige, brandende of stekende pijn, die soms
gepaard gaat met koorts of een algemeen gevoel
van ziek zijn. Na een paar dagen ontstaan kleine
groepen rode blaasjes, eerst gevuld met helder
vocht, maar later troebel (etterig). Deze gaan
gepaard met een heftige jeuk of pijn. Na tien
tot veertien dagen drogen de blaasjes in en
worden korstjes die kleine littekens kunnen
achterlaten. Gordelroos kan overal op het
lichaam voorkomen, maar wordt het meest gezien
op de romp (50% van de gevallen), de armen (20%)
en in het gezicht (15%). In een enkel geval zit
het op de benen. Bij oudere patiënten komt
gordelroos vaker in het gezicht voor, soms kan
daarbij ook het oog geïnfecteerd worden.
![Gordelroos (herpes zoster) (klik op foto voor vergroting) [bron: fotoarchief] Gordelroos (herpes zoster)](../../afbeeldingen/herpes-zoster-gordelroos-1z.jpg) |
![Gordelroos (herpes zoster) (klik op foto voor vergroting) [bron: fotoarchief] Gordelroos (herpes zoster)](../../afbeeldingen/herpes-zoster-gordelroos-2z.jpg) |
![Gordelroos (herpes zoster) (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Gordelroos (herpes zoster)](../../afbeeldingen/herpes-zoster-gordelroos-4z.jpg) |
gordelroos (herpes zoster) |
gordelroos (herpes zoster) |
gordelroos (herpes zoster) |
![Gordelroos gelaat nervus trigeminus (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Gordelroos gelaat nervus trigeminus](../../afbeeldingen/trigeminusz.jpg) |
![Gordelroos gelaat nervus ophthalmicus (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Gordelroos gelaat nervus ophthalmicus](../../afbeeldingen/herpes-zoster-t1-ophthalmicus-1z.jpg) |
![Gordelroos gelaat nervus ophthalmicus (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Gordelroos gelaat nervus ophthalmicus](../../afbeeldingen/herpes-zoster-t1-ophthalmicus-2z.jpg) |
nervus trigeminus takken |
gordelroos bij
het oog |
gordelroos bij
het oog |
Een dreigend gevaar van gordelroos is
een zenuwpijn (post-herpetische pijn) die lang
aanhoudt, ook als de blaasjes al lang verdwenen
zijn. Die zenuwpijn kan heel ernstig zijn en
jarenlang duren. De kans op een dergelijke
zenuwpijn neemt toe naarmate iemand ouder is.
BESMETTELIJKHEID
Gordelroos is
besmettelijk voor anderen, zolang als er
blaasjes of open wondjes aanwezig zijn. De
meeste volwassenen hebben al een keer
waterpokken gehad als kind en hebben daar
antistoffen tegen gemaakt. Zij zijn immuun en
kunnen niet besmet worden. Maar wie nooit
waterpokken heeft gehad en geen antistoffen
heeft tegen het virus, kan besmet raken door
iemand met gordelroos, en dan waterpokken
krijgen. Het virus kan door de lucht worden
overgedragen en ook via het vocht uit de
blaasjes. Patiënten met gordelroos moeten daarom
uit de buurt blijven van pasgeboren baby's, en
ernstige zieke patiënten met een gestoorde
afweer.
HOE WORDT DE DIAGNOSE GESTELD ?
Vaak is de diagnose al te stellen op grond
van het klinisch beeld, hoe het er uitziet, de
typische vorm en de pijn. Soms wordt er wat
blaasjesvocht afgenomen om te bekijken onder de
microscoop of om te kweken op het virus, maar
meestal is dat niet nodig.
BEHANDELING
Bij gezonde mensen met een
niet al te uitgebreide gordelroos is het niet
nodig om een behandeling te starten. Een
behandeling zou bestaan uit het innemen van
antivirale tabletten (aciclovir, valaciclovir of
famciclovir), maar in de meeste gevallen wordt
het virus bij gezonde personen gewoon door het
eigen afweersysteem aangepakt en draagt het
slikken van de antivirale geneesmiddelen daar
niet veel aan bij.
Bij patiënten met een
gestoorde afweer ligt het anders, daar is het
wel verstandig om antivirale middelen te gaan
innemen. Deze patiënten kunnen ernstig ziek
worden, met koorts en algemene
ziekteverschijnselen en moeten soms zelfs in het
ziekenhuis worden opgenomen voor een infuus met
aciclovir.
Ook als de herpes infectie
uitbreekt rond het oog is het verstandig om te
starten met antivirale tabletten. Vaak kijkt de
oogarts dan de ogen na, en wordt een antivirale
oogcrème toegevoegd aan de behandeling.
Als de herpes infectie rond het oor zit, wordt
soms prednison erbij gegeven om schade aan de
gehoor en aangezichtszenuw te voorkomen.
Zonodig worden pijnstillers voorgeschreven, en
soms worden crèmes voorgeschreven die voorkomen
dat de herpes wondjes geïnfecteerd worden met
bacteriën. Tegen de jeuk wordt meestal een
strooipoeder of een zalf gegeven.
Het
voorschrijven van een antivirusmiddel heeft
alleen zin als het binnen een week (liefst zelfs
binnen 3 dagen) na het opkomen van de eerste
verschijnselen gestart wordt. Wordt er langer
gewacht, dan heeft het voorschrijven van
antivirusmiddelen niet zoveel zin meer. In dat
geval wordt er alleen iets tegen de pijn of jeuk
voorgeschreven. Zonder medicijnen verdwijnt de
gordelroos ook vanzelf na ongeveer een maand.
Hevige en pijnlijke gordelroos kan worden
bestreden met een zenuwbehandeling (via een
injectie laag in de rug). Deze behandeling is
erop gericht de zwelling in de zenuw te
verminderen, acute pijn te bestrijden en te
voorkomen dat er een blijvende zenuwontsteking
ontstaat, die jarenlang klachten kan
veroorzaken. De zenuwbehandeling wordt gegeven
door een anesthesist. Deze behandeling heeft
alleen zin als ze plaatsvindt binnen vijf weken
vanaf het begin van de klachten.
Post-herpetische pijn kan worden bestreden met
pijnstillers, of met speciale geneesmiddelen die
gewoonlijk alleen bij epilepsie of depressie
worden voorgeschreven.
In steeds meer landen, ook in Nederland, worden ouderen (boven de 50 jaar) tegenwoordig gevaccineerd tegen herpes zoster. De meeste mensen hebben op jonge leeftijd waterpokken doorgemaakt en hebben daarna een goede afweer tegen het virus. Maar na vele jaren wordt die minder. Vaccineren kan de afweer weer op peil brengen zodat ouderen geen last krijgen van een pijnlijke en vervelende gordelroos, met mogelijk ernstige complicaties zoals blijvende littekens en chronische pijn. Ook in Nederland adviseert de gezondheidsraad om te vaccineren tegen gordelroos, vanaf 60-jarige leeftijd. Er is een vaccin beschikbaar in Nederland (Shingrix). Het vaccin kost circa 175 euro per injectie, en er zijn twee injecties nodig met een interval van 2 maanden. De vaccinatie wordt nog niet vergoed door de zorgverzekeraars, maar steeds meer ouderen die het zich kunnen veroorloven laten zich vaccineren.
WAT KUNT U ZELF NOG
DOEN ?
U moet zich realiseren dat de
blaasjes vol zitten met het waterpokkenvirus en
dat u dus anderen zou kunnen besmetten die het
virus nog nooit gehad hebben. Blijf uit de buurt
van pasgeborenen en baby's, zwangeren, en
personen met een verminderde weerstand.
Verpleegkundigen met gordelroos die op een
afdeling werken waar dit soort patiënten
verpleegd worden moeten thuis blijven totdat de
infectie helemaal over is.
WAT ZIJN
DE VOORUITZICHTEN ?
Gordelroos gaat
vanzelf weer over. Bij patiënten met een
verzwakte weerstand kan de infectie ernstiger
verlopen littekens achterlaten. Soms blijft het
gebied waar het gezeten heeft nog langdurig
pijnlijk. Dit komt door prikkeling van de
zenuwen en het heet post-herpetische neuralgie.
Het komt vooral voor bij ouderen en is moeilijk
te behandelen. Soms is verwijzing naar een
neuroloog of een anesthesist van een pijnteam
nodig. Er worden geneesmiddelen bij
voorgeschreven die ook bij epilepsie worden
gebruikt Als de gordelroos in het gezicht zit
kunnen door zenuwbeschadiging verlammingen
optreden van oogspiertjes of spiertjes van het
gezicht. Na een herpesinfectie rond het oor kan
doofheid of duizeligheid ontstaan.
|