|
SCHISTOSOMIASIS |
 |
Schistosomiasis is een besmetting met
bepaalde wormen, Schistosoma geheten. Vaak wordt
de term ‘Bilharzia’ gebruikt om de ziekte aan te
duiden.
Levenscyclus
De
volwassen wormen bevinden zich in kleine
bloedvaatjes van de darmen of van de blaas.
Vrouwelijke wormen leggen eieren die door de
wand van de darmen of blaas heengaan en met de
ontlasting of urine worden uitgescheiden. Als
deze eieren in zoet (oppervlakte-) water terecht
komen, komt er een larfje uit dat binnendringt
in bepaalde slakken die zich in het water
bevinden. In de slak ontwikkelt en
vermenigvuldigt het larfje zich. Uit de slak
komen nieuwe larfjes vrij die rondzwemmen in het
water. Deze larfjes kunnen door de intacte huid
van een mens heen dringen. Zij worden door de
bloedstroom meegenomen en belanden via de longen
in de lever waar zij volwassen worden en vanwaar
zij uiteindelijk terecht komen op hun
eindbestemming, de kleine vaatjes van de darm of
de blaas. De door het vrouwtje gelegde eieren
kunnen in de wand van de darm of blaas blijven
steken en daar schade veroorzaken. Eieren kunnen
ook door de bloedstroom meegenomen worden naar
de lever, soms naar andere delen van het
lichaam. De afwijkingen en problemen die door
schistosomiasis worden veroorzaakt zijn het
gevolg van weefselreacties op wormeieren in de
organen.
Schistosomiasis bij
reizigers
Bij reizigers treedt bijna altijd
een lichte infectie op, dat wil zeggen dat er
weinig wormen zijn en ook weinig eieren.
Hierdoor treden bij reizigers geen ernstige
problemen op. Ernstige afwijkingen van de
darmen, lever of blaas en nieren vindt men bij
de lokale bevolking die regelmatig aan het
besmette water wordt blootgesteld.
Bij de
mens komen 5 soorten Schistosoma-wormen voor
maar in de praktijk zijn voor Nederlandse
reizigers en “expatriates” 2 soorten van belang
die respectievelijk darmschistosomiasis en
blaasschistosomiasis veroorzaken.
In Afrika
komt veel schistosomiasis voor. Wie in Afrika
wil gaan zwemmen in een riviertje of meer, moet
zich realiseren dat vrijwel al dit water besmet
kan zijn, ook al heeft het onder de lokale
bevolking en “expatriates” de reputatie
‘bilharzia-vrij’ te zijn.
Schistosoma
mansoni-infectie (darmschistosomiasis)
Komt
voor in het grootste deel van Afrika ten zuiden
van de Sahara en in delen van Zuid-Amerika,
onder andere in Suriname.
Verschijnselen
De volwassen wormen, die
enkele centimeters lang zijn, leven in
bloedvaten rond de dikke darm. Door de passage
van eieren door de darmwand ontstaat een klein
wondje waardoor soms wat bloed bij de ontlasting
wordt gezien. Zware infecties kunnen op den duur
ernstige buikklachten en leverafwijkingen geven.
Dit komt door een weefselreactie (te vergelijken
met een litteken) rond de eieren die niet
uitgescheiden worden, maar ergens in het lichaam
blijven steken. Bij Europeanen, die meestal maar
beperkt contact met besmet water hebben (gehad),
vindt men bijna altijd lichte infecties met
weinig of geen klachten. Zij hebben nauwelijks
kans op ernstige orgaanbeschadigingen.
Schistosoma haematobium-infectie
(blaasschistosomiasis)
Komt voor in het
grootste deel van Afrika ten zuiden van de
Sahara en op enkele plaatsen in het
Midden-Oosten. In veel gebieden in Afrika
komt zowel darm- als blaasschistosomiasis voor.
Verschijnselen
De wormen huizen in
bloedvaten rond de blaas; eieren komen met de
urine naar buiten.
De wormdrager krijgt
bloed in zijn urine, meestal aan het einde van
het plassen. Er kunnen klachten bij het urineren
optreden (pijn, vaker moeten plassen) en op den
duur kunnen, bij ernstige infecties, ernstige
afwijkingen aan blaas en nieren ontstaan. Ook
hier geldt weer: hoe lichter de infectie, des te
minder kans op belangrijke ziekteverschijnselen.
Ernstige afwijkingen van de blaas en nieren
koemen bij de lokale bevolking voor.
Enkele bijzondere uitingen van schistosomiasis:
Katayama-syndroom. ("acute schistosomiasis")
Soms ontstaat een reactie op de wormen terwijl
deze zich in het lichaam ontwikkelen van larven
tot volwassen wormen: dit is een soort
overgevoeligheidsreactie. Deze reactie doet zich
voor ongeveer 4 tot 6 weken na het watercontact.
De reactie gaat gepaard met koorts (soms hoog en
langdurig) en met huidverschijnselen als
"galbulten" of zwelling van de huid bijvoorbeeld
rond het oog, de lip, de wang. Verder komen voor
hoest en kortademigheid en soms diarree. In deze
fase zijn er vaak nog geen eieren in de urine of
ontlasting. Wel kan men antistoffen tegen de
schistosomen aantonen in het bloed. Deze reactie
wordt ‘Katayama-syndroom’ genoemd.
“Swimmers itch” (zwemmersjeuk)
Door het
binnendringen van larfjes in de huid kan een
reactie ontstaan met jeuk en huiduitslag. Dit
verdwijnt na enkele dagen.
Ook in Nederland
kan men zwemmersjeuk oplopen. Dit komt door
schistosoma soorten die bij vogels voorkomen.
Deze larfjes blijven bij de mens in de huid
steken; zij kunnen zich in de mens niet verder
ontwikkelen. Huiduitslag en heftige jeuk kunnen
het gevolg zijn. Bepaalde middelen tegen
overgevoeligheid en jeuk kunnen de klachten
verlichten.
Vaststellen van
schistosomiasis
Bij reizigers wordt in eerste
instantie meestal bloedonderzoek gedaan naar
antistoffen tegen Schistosoma wormen. Dit is een
gevoelig onderzoek; dat wil zeggen dat de meeste
infecties hiermee worden opgespoord. Onderzoek
van urine of ontlasting naar eieren is minder
gevoelig omdat reizigers meestal lichte
infecties oplopen en heel weinig eieren
uitscheiden.
Behandeling
Schistosomiasis kan met praziquantel
(Biltricide®), éénmalig 40 mg per kilogram
lichaamsgewicht goed en afdoende behandeld
worden.
Preventie (voorkomen van
schistosomiasis)
Vaccinatie tegen "bilharzia"
is niet mogelijk
Als men geen contact heeft
met oppervlaktewater in gebieden waar
schistosomiasis voorkomt, kan men geen bilharzia
oplopen. Het advies luidt dan ook contact met
oppervlakte water (meren, rivieren) te
vermijden.
Na zwemmen in besmet water direct
goed afdrogen heeft wellicht enige zin. Het
slikken van praziquantel direct nadat men heeft
gezwommen is zinloos; praziquantel werkt niet of
onvoldoende op de larfjes.
|
