Lidocaïne kan lokaal worden gebruikt bij pijnlijke laesies op huid en slijmvliezen. Het is niet verenigbaar met lanettewas. Lidocaïnelevomentholgel FNA geeft lidocaïne goed af aan de huid en wordt ook gebruikt bij jeuk. Lidocaïne 5% in Zinkoxidesmeersel FNA kan worden gebruikt bij pijnlijke herpes laesies. Lidocaïne kan via vasoconstrictie wondgenezing remmen. Lidocaïne vaselinecrème 3% FNA bij aambeien: 's ochtends, 's avonds, en na iedere ontlasting crème aanbrengen. Lidocaïne hydrochloride gel 2% FNA is bedoeld voor slijmvliezen (1-2 dd of vaker, dun aanbrengen), en Lidocaïne hydrochloride orale gel 2% FNA (met pepermuntolie) is speciaal bedoeld voor de mondholte, o.a. voor pijnlijke aften (meerder malen per dag met een wattenstaafje op de afte aanbrengen).

Lidocaïne is ook verwerkt (samen met prilocaïne) in EMLA crème en pleisters en wordt gebruikt als lidocaïne injecties voor lokale verdoving. Lidocaïne wordt ook wel xylocaïne genoemd.

Er is een maximum aan het gebruik van lidocaïne. Let daarop, vooral ook bij kleine kinderen. Er zijn gevallen bekend waarbij ernstige bijwerkingen optraden door overdosis van EMLA crème bij kinderen. Ook bij volwassenen de maximum dosis niet overschrijden. Voor verdoving van de huid (injecties) wordt een maximum van 200 mg lidocaïne aangegeven in de bijsluiter van de fabrikant, voor lidocaïne met adrenaline 500 mg. Dit betekent dat per keer van een 2% oplossing (20 mg/ml) maximaal 25 ml mag worden gebruikt. Andere gegevens over maximum: maximaal 4.5-5 mg/kg zonder adrenaline (70 kilo = 350 mg), maximaal 7 mg/kg met adrenaline (70 kilo = 490 mg).

In de praktijk wordt deze hoeveelheid bij grote ingrepen soms overschreden tot de dubbele hoeveelheid (maximaal 1000 mg, 14 mg/kg) zonder dat problemen optreden (bij de Müller procedure bijvoorbeeld 5-8 ampullen van 10 ml lidocaïne 1% zonder adrenaline; bij hidradenitis suppurativa excisies 30-40 ampullen xylocaïne 2% ampullen 1.8 ml met adrenaline). De verantwoordelijkheid daarvoor ligt dan echter bij de behandelend arts. Dit getal van 1000 mg is gebaseerd op de maximale hoeveelheid bij andere toepassingen van lidocaïne en op het gegeven dat in de officiële maximumhoeveelheid een veiligheidsmarge ingebouwd is van een factor 10. Voor EMLA crème, lidocaïne gel, lidocaïne drank is de maximale hoeveelheid steeds rond de 1000 mg (b.v. lidocaïne drank 2% - 20 mg/ml maximaal 60 ml = 1200 mg). Bij liposuctie worden veel grotere hoeveelheden ingespoten, b.v. 35 mg/kg en zelfs 55 mg/kg, maar wel verdund (tumescente anesthesie).

Toxische verschijnselen bij overdosering kunnen worden bestreden met intraveneuze lipiden oplossing (zie artikel NTVG). In de praktijk wordt bij dit soort calamiteiten het reanimatie team gebeld en is het de anesthesist die hiertoe besluit. Lidocaïne kan een anafylactische shock veroorzaken bij allergie voor caïnen. Een allergie kan zijn opgebouwd door tandartsverdovingen, zonder dat de patiënt dit weet. Daarom in de behandelkamer altijd een shockset standby hebben en het reanimatie protocol aan de muur hangen. Lidocaïne kan ook hartritmestoornissen veroorzaken bij personen die daar gevoelig voor zijn (hartritme stoornis in de anamnese, ouderen). Meestal een tachycardie. Dit gaat vanzelf over na verloop van tijd. Bloeddruk monitoren, eventueel ECG laten maken, eventueel zuurstof, observatie totdat de lidocaïne uit het systeem is verdwenen.

product:	maximum hoeveelheid:	totaal:
lidocaïne 2% ampullen 10 ml met adrenaline bij gezonde jonge patiënten eventueel tot:	2.5 ampullen 5 ampullen	500 mg 1000 mg
xylocaïne 2% ampullen 1.8 ml met adrenaline bij gezonde jonge patiënten eventueel tot:	13 ampullen 27 ampullen	486 mg 972 mg
lidocaïne  5% (EMLA)	6-12 jaar: 20 g 1-5 jaar: 10 g 3-12 maanden: 2 g 0-2 maanden: 1 g	1000 mg
lidocaïne 2% drank	6 x 10 ml kinderen max 4 mg/kg	1200 mg
lidocaïne 2% gel	60 g kinderen max 6 mg/kg	1200 mg

2% = 2 mg per 100 mg
2% = 20 mg per 1000 mg (1ml)
2% = 200 mg per 10 ml
2% = 1000 mg per 50 ml

Gebruik van lidocaïne (Xylocaïne) en articaïne tijdens de zwangerschap
Lidocaïne in de vorm van injecties kan, voor zover bekend, zonder gevaar voor de vrucht overeenkomstig het voorschrift worden gebruikt in de zwangerschap. Beperkte ervaring met het gebruik van deze stof als anti-arrhythmicum tijdens zwangerschap laat geen verhoogde incidentie van aangeboren afwijkingen zien. Ook articaïne en de toevoeging adrenaline (epinefrine) zijn veilig.

Bij toepassing van Xylocaïne tijdens de zwangerschap dient men er rekening mee te houden dat lidocaïne, evenals andere lokaal anaesthetica, de placenta passeert. Hoewel de lidocaïne concentraties in het navelstrengbloed lager zijn dan de serumconcentraties bij de moeder, is de vrije lidocaïne concentratie gelijk. Bij overdosering kan foetale depressie niet worden uitgesloten. Lidocaïne wordt in kleine hoeveelheden uitgescheiden in moedermelk. De concentraties in moedermelk zijn echter zo laag, dat bij therapeutische doseringen geen nadelige effecten voor het kind te verwachten zijn.

Ondanks deze gegevens waaruit blijkt dat lidocaïne en articaïne dus veilig kunnen worden gebruikt tijdens de zwangerschap, staat in het kompas toch bij lidocaïne het zinnetje dat terughoudendheid tijdens de zwangerschap gewenst is. Dit moet als volgt worden geïnterpreteerd:

Als het niet perse nodig is om de ingreep of het biopt nu te doen (voorbeeld: patiënt vraagt om verwijdering van een dermatofibroom of shaven van een goedaardige moedervlek of andere benigne laesie), laat dan de patiënt na de zwangerschap terugkomen voor de ingreep. Argument: nooit zwangeren onnodig blootstellen aan geneesmiddelen; tweede argument is dat een ingreep (wondje) complicaties kan geven zoals een infectie waarvoor antibiotica nodig kunnen zijn.

Als er wel een reden is om het nu te doen (voorbeeld: verdenking op een dysplastische naevus of andere maligniteit, of een onduidelijke huidziekte waarbij het toch wel nodig is om nu een biopt te nemen) dan gewoon direct doen. Een basaalcelcarcinoom is een twijfelgeval. Dit is een langzaam groeiend en ongevaarlijk tumortje waarbij het op zich helemaal niet een probleem is om te wachten tot na de zwangerschap.

Lidocaïne in de vorm van orale gel of lokaal aan te brengen gel of zalf is volkomen veilig tijdens de zwangerschap. Het wordt al jarenlang gebruikt door zwangere vrouwen zonder nadelige gevolgen voor het kind. Tijdens borstvoeding kan een minimale hoeveelheid terechtkomen in de borstvoeding. Bij normaal gebruik, waarbij de maximum hoeveelheden in acht worden genomen, heeft dit geen enkele schadelijke gevolgen voor het kind. Maar let op: geen lidocaïne zalven aanbrengen op de tepels (bij tepelkloven bijvoorbeeld), dit verstoort vanwege de onaangename smaaksensatie voor de baby de borstvoeding.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.