Antihistaminica worden voorgeschreven bij de
volgende indicaties:
- atopisch eczeem
- allergische rhinitis en
conjunctivitis
- urticaria / angio-oedeem
- (urticariële) vasculitis
- voedselovergevoeligheid
- geneesmiddelenreacties
- mastocytose
-
pruritus e.c.i.
- pruritus bij diverse inflammatoire dermatosen,
waaronder psoriasis, cutaan T-Cel lymfoom, insectensteken
Voor de
meeste indicaties hebben de
niet-sederende antihistaminica de voorkeur. Bij
atopisch eczeem worden de oudere sederende antihistaminica nog steeds
toegepast omdat de sederende bijwerking een gunstig effect kan hebben op de
nachtrust en het krabgedrag. Deze sederende antihistaminica worden dan met
name voor het slapen gaan voorgeschreven. Gebruik van sederende
antihistaminica bij kinderen jonger dan één jaar is echter
gecontra-indiceerd (
zie
antihistaminica bij kinderen)
Bij
urticaria is het zinvol om bij
onvoldoende werking de dosering individueel te verhogen (dan kan wel sedatie
optreden), of te experimenteren met andere. De niet-sederende
antihistaminica kunnen een factor 4 worden overgedoseerd zonder problemen.
Voor de oudere sederende antihistaminica is dat niet uitgezocht. Het
verhogen van de dosis is beter dan het combineren met H2-blokkers.
Bij
acute allergische reacties inclusief shock wordt Tavegyl (snel werkend, zwak
sederend) gegeven, bij voorkeur i.v.
Keuze verder baseren op
neveneffecten en bijwerkingen, (vooral sedatie, zie tabel), en plasma
halfwaardetijd. Antihistaminica kunnen bij urticaria nooit voor 100% alle
symptomen onderdrukken omdat histamine niet de enige vasoactieve stof is die
vrijkomt bij mestcel-degranulatie, en omdat ook andere mediatoren,
vrijkomend via geheel andere mechanismen, jeuk of urticaria kunnen
veroorzaken. Het is belangrijk dit tevoren aan de patiënt uit te leggen.
Sommige preparaten claimen behalve een antihistamine werking ook een
mestcel-stabiliserende werking, een effect op SRS-A (slow reacting substance
A), op eosinofielen migratie, op TNF-alfa, of een antiserotonerge werking.
De meeste hebben een anticholinerge bijwerking (zie tabel). Sommige
bevorderen de eetlust.
Streven naar zo min mogelijk sedering, hoewel in
sommige gevallen een antihistaminicum met centraal depressieve eigenschappen
(b.v. hydroxyzine) een uitkomst kan zijn, b.v. bij patiënten waarbij
emotionele factoren of jeuk het gebruik van een anxiolyticum rechtvaardigen.
De oudere, sterker sederende antihistaminica blijven waardevol, o.a. bij
atopisch eczeem en nachtelijk krabgedrag. Niet-sederende hebben weinig
effect op de jeuk bij atopisch eczeem, wel op begeleidende problemen zoals
allergische conjunctivitis en rhinitis. Atopisch eczeem patiënten krijgen
daarom nog frequent sterk sederende antihistaminica (alimemazine,
promethazine) voorgeschreven voor de nacht, soms in combinatie met
niet-sederende antihistaminica overdag. Een aantal antihistaminica wordt
voor andere indicaties gebruikt, zoals vertigo (cinnarizine), reisziekte
(o.a. cyclizine), als anxiolyticum (hydroxyzine), als antipsychoticum
(alimemazine in hoge dosering), of als premedicatie bij narcose
(promethazine).
Weinig sederend: |
Dosering: |
Neveneffecten: |
acrivastine (Semprex) |
3 dd 1 tab 8 mg |
|
cetirizine (Zyrtec) |
1 dd 1 tab 10 mg |
|
desloratadine (Aerius) |
1 dd 1 tab 5 mg |
|
ebastine (Kestine) |
1-2 dd 1 tab 10 mg |
|
fexofenadine (Telfast) |
1 dd 1 tab 120/180 mg |
|
levocetirizine (Xyzal) |
1 dd 1 tab 5 mg |
|
loratadine (Claritine) |
1 dd 1 tab 10 mg |
|
mizolastine (Mizollen) |
1 dd 1 tab 10 mg |
|
rupatadine (Rupafin) |
1 dd 1 tab 10 mg |
anti-TNF-alfa en PAF remmer |
Licht tot matig sederend: |
Dosering: |
Neveneffecten: |
clemastine (Tavegyl) |
2 dd 1 tab/sir
1 mg |
zwak anticholinerg |
Sederend: |
Dosering: |
Neveneffecten: |
dimetindeen (Fenistil) |
3 dd 1-2 tab
1 mg |
zwak anticholinerg |
hydroxyzine |
1-4 dd 1 tab 25 mg |
centraal depressief, anti-emetisch, anxiolytisch,
spasmolytisch |
ketotifen (Zaditen) |
2 dd 1-2 tab 1 mg
|
zwak
anticholinerg, SRS-A remmend, mestcel stabiliserend |
Sterk sederend: |
Dosering: |
Neveneffecten: |
alimemazine (Nedeltran) |
1-4 dd 1-2 tab 5 mg |
zwak anticholinerg,
anti-psychoticum |
promethazine (Phenergan) |
1-3 dd 1-2 tab 25 mg |
sterk anticholinerg, sterk anti-emetisch |
Zie voor kinderdosering onder
antihistaminica bij kinderen.
Sommige (promethazine, chloorfenamine)
zijn ook in de zangerschap toepasbaar, zie
antihistaminica in de zwangerschap en
tijdens lactatie.
Overzicht werkingsduur antihistaminica:
Een snelle werkingsduur is nodig bij
anafylactische shock. Een lange werkingsduur is handig omdat dan maar 1
x daags gedoseerd hoeft te worden. Een te lange werkingsduur kan een
probleem zijn bij het verrichten van intracutane tests. De nieuwe generatie
antihistaminica dringt niet of nauwelijks door in het centraal zenuwstelsel.
Op dit moment zijn er 9 antihistaminica geregistreerd in Nederland
(acrivastine, cetirizine, desloratadine, ebastine, fexofenadine, loratadine,
levocetirizine, mizolastine, en rupatadine), welke in de aanbevolen dosering
bij volwassenen de rijvaardigheid niet aantoonbaar beïnvloeden en waarbij op
de bijsluiter niet de sederende bijwerking wordt vermeld. Deze zijn in
onderstaande tabel in
groen aangegeven.
Antihistaminicum: |
Effect na: |
T-Max: |
T- ½: |
Werkingsduur: |
acrivastine (Semprex) |
1
uur |
1½ uur |
1½ - 2.3 uur |
8 - 16 uur |
alimemazine (Nedeltran) |
15 - 20 min |
|
3½ - 4 uur |
6 - 8 uur |
cetririzine (Zyrtec) |
30 min - 1 uur |
1 - 1½ uur |
10 uur |
24 uur |
clemastine
(Tavegyl) |
10-15 min |
5 - 7 uur |
|
12 uur |
desloratadine (Aerius) |
30 min - 1 uur |
3 uur |
27 uur |
24 - 48
uur |
dexchloorfeniramine (Polaramine) |
30 min - 1 uur |
|
20 uur |
12 - 24 uur |
dimetindeen (Fenistil) |
30 min - 1 uur |
2 - 2½ uur |
6
uur |
12 uur |
ebastine (Kestine) |
1 uur |
|
15 - 19 uur |
> 48 uur |
fexofenadine (Telfast) |
1 uur |
1 - 3 uur |
11 - 15 uur
|
24 uur |
hydroxyzine |
30 min - 1 uur |
2 uur |
4-6
uur |
7 - 20 uur |
ketotifen (Zaditen) |
30 min - 1 uur |
2 - 4 uur |
22 uur |
12 -
24 uur |
loratadine (Claritine) |
30 min - 1 uur |
1 - 2 uur |
12 - 20
uur |
12 - 48 uur |
levocetirizine (Xyzal) |
30 min - 1 uur |
1 uur |
6 - 10 uur |
24 - 48 uur |
mizolastine (Mizollen) |
30 min - 1 uur |
1½ uur |
13 uur |
24 uur |
promethazine |
20 min |
|
6-12 uur |
10 - 14 uur |
rupatadine (Rupafin) |
20 min |
30-45 min |
6-9 uur |
24 uur |
Referenties
1. |
Mekkes JR, Sillevis Smitt JH. Therapie
bij acute en chronische urticaria. Patient Care, 1990;16:10-16. |
2. |
Farmacotherapeutisch Kompas. College
voor Zorgverzekeringen, 2017. |
Auteur(s):dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC,
Amsterdam.