Altijd proberen bij jeuk de oorzaak op te sporen en weg te nemen. Indien dit niet mogelijk is symptomatisch behandelen (zie onder pruritus en prurigo). Indien dat niet lukt, symptomatisch behandelen:

Lokale anti-jeukmiddelen:
Mentholpreparaten
R/ levomenthol 1% in carbomeerwatergel FNA, levomenthol 1% in carbomeerwatergel alcoholisch FNA.
R/ levomenthol 2% in carbomeerwatergel alcoholisch (Fagron)
R/ levomenthol 1% in lanettecrème I FNA.
R/ mentholcrème 0.5%, mentholcrème 2% (diversen)
R/ mentholstrooipoeder 2% (o.a. Fagron)
R/ levomenthol 1% in zinkoxideschudsel, alcoholisch FNA
R/ levomenthol-lidocaïnegel FNA.
R/ Capsaïcine crème 0.025% of 0.075% FNA. Capsaïcine is een peperextract dat bepaalde temperatuurgevoelige ionkanaaltjes (TRPA1 en TRPV1) in de celmembraan van zenuwvezels permanent openzet, wat onder fysiologische omstandigheden alleen gebeurt als de temperatuur hoger wordt dan 43 graden. Dit geeft een branderige sensatie. Deze prikkel onderdrukt de jeukprikkel. Capsaïcine wordt gebruikt bij allerlei vormen van neurogene jeuk zoals notalgia paresthetica, post-herpetische neuralgie, diabetische neuropathie, brachioradiale pruritus, post-mastectomie pijnsyndroom, aquagene pruritus, en andere vormen van jeuk.
R/ Calamine lotion FNA (bevat fenol, wordt bij voorkeur niet meer gebruikt)
R/ lokale anesthetica: polidocanol 2-5% in cremor lanette (aethoxysclerol, gering gevaar voor sensibilisatie, kan later bij scleroseren problemen geven); Epianal (polidocanol) rectale crème (30 g); Nestosyl (pramocaine en zinkoxide) crème 15 of 30 g; lidocaine preparaten en EMLA crème.
R/ polidocanol 3%, ureum 5% vet crème (polidocanol 3%, ureum 5%, vaseline 20%, cetomacrogolcrème ad 100 g), tube à 100 g (Fagron 102025).
R/ lokale corticosteroïden, mits kortdurend.
R/ Protopic of Elidel
R/ Teerpreparaten
R/ salicylzuur 5%, triamcinolon 0.1% in cremor vaselini lanette FNA.
R/ lokale antihistaminica: Soventol (bamipine), Azaron (tripelennamine). Azaron wordt afgeraden i.v.m. kans op sensibilisatie.
R/ Zinkoxideschudsel FNA, unguentum leniens (verkoelend).
R/ Natte omslagen (verkoelend).

Systemische anti-jeukmiddelen:
R/ Antihistaminica, vooral sederende antihistaminica zoals hydroxyzine, polaramine of alimemazine.
R/ Naloxon (naltrexon) tab à 50 mg. Beginnen met een halve tab van 50 mg, na 1 uur andere helft, daarna 1 dd 50 mg indien goed verdragen, zonodig Primperan er bij geven.
R/ Sinequan (doxepine) 3 dd 10-25 mg. Zonodig verhogen tot 100-150 mg per dag.
R/ Neurontin (gabapentine) tab à 300 mg, start met 1 dd 300 mg, geleidelijk opbouwen tot 3 dd 2 tab per dag (1800 mg), maximaal 3 dd 3 tab (2700 mg) per dag. Bij uremische pruritus, prurigo nodularis en multiple sclerose.
R/ Tryptizol (amitriptyline) tab à 25 of 50 mg, 25-150 mg per dag. Start met 1 dd 25 of 50 mg voor het slapen gaan. Bij onvoldoende effect verhogen tot 2-3 dd 25-50 mg.
R/ Lamictal (lamotrigine) 1 dd 100-200 mg. Dit is een anti-epilepticum, met diverse mogelijke bijwerkingen.
R/ Seroxat (paroxetine) 1 dd 10-20 mg. Anti-depressivum.
R/ Zoloft (sertraline) 1 dd 75-100 mg. Anti-depressivum.
R/ Prozac (fluoxetine) 1 dd 10 mg. Anti-depressivum.
R/ Remeron (mirtazapine) 15-45 mg per dag. Anti-depressivum.
R/ Zyban (amfebutamon) 1-2 dd 150 mg. Anti-depressivum.
R/ Anafranil (clomipramine) 1 dd 10-50 mg. Anti-depressivum.
R/ Emend (aprepitant) 1 dd 1 capsule à 80 of 125 mg. Antibraakmiddel.
R/ Zofran (ondansetron) 2 dd 8 mg. Antibraakmiddel.
R/ Orap (pimozide) 1 dd 1-2 mg. Dit is een antipsychoticum, met diverse mogelijke bijwerkingen.
R/ colestyramine, colestipol, of rifampicine bij cholestatische jeuk.
R/ acetylsalicylzuur bij polycythemia vera.
R/ analgetica (NSAID's) in hoge dosering (experimenteel).
R/ Corticosteroïden systemisch. Prednisolon 10-20 mg per dag. Kortdurend hogere doseringen (20-40 mg per dag).
R/ Neoral (ciclosporine) 1-5 mg/kg/dag in 2 doses.
R/ Imuran (azathioprine) 1 dd 50-100 mg.
R/ Cellcept (mycofenolaatmofetil) 2 dd 500-1000 mg.
R/ Thalidomide 100-200 mg per dag. Eventueel verhogen tot 200-400 mg per dag. Thalidomide dient minimaal 6 maanden te worden gebruikt. Het middel, vroeger bekend als softenon, is erg schadelijk voor de ongeboren vrucht; vrouwen mogen dus absoluut niet zwanger worden. Ook kan het zenuwen aantasten, waardoor klachten zoals gevoelstoornissen en spierzwakte kunnen optreden.
R/ Dapson 1 dd 50-100 mg.
R/ Butorphanol intranasale spray 2 x per 4-6 uur. Dit is een anaestheticum en opium receptorantagonist dat in de diergeneeskunde wordt gebruikt. In Nederland niet verkrijgbaar.

Overige:
UVB licht therapie
Psychotherapie, gedragstherapie.
R/ Zinklijmverband (afdekken zodat patiënt niet kan krabben + verkoelende werking zink).


Referenties

1.	Yosipovitch G, Bernhard JD. Chronic pruritus. N Engl J Med 2013;368:1625-1634. Aanbevolen literatuur cursorisch onderwijs (PDF).
2.	Berger TG, Shive M, Harper GM. Pruritus in the Older Patiënt - A Clinical Review. JAMA 2013;310(22):2443-2450. Aanbevolen literatuur cursorisch onderwijs (PDF).
3.	Staubach P, Metz M. Magistral formulations and pruritus therapy - What is established, what is confirmed, what is new? J Dtsch Dermatol Ges 2013;11(11):1049-1055. Aanbevolen literatuur cursorisch onderwijs (PDF).
4.	Weigelt N, Metze D, Ständer S. Prurigo nodularis: systematic analysis of 58 histological criteria in 136 patiënts. J Cutan Pathol 2010;37(5):578-586.
5.	Gencoglan G, Inanir I, Gunduz K. Therapeutic hotline: Treatment of prurigo nodularis and lichen simplex chronicus with gabapentin. Dermatol Ther 2010;23(2):194-198.
6.	Wollenschlager I, Hermann J, Ockenfels HM. Targeted UVB-308 nm (NUVB) therapy with excimer laser in the treatment of atopic dermatitis and other inflammatory dermatoses. Hautarzt 2009;60(11):898-906.
7.	Grillo M, Long R, Long D. Habit reversal training for the itch-scratch cycle associated with pruritic skin conditions. Dermatol Nurs 2007;19(3):243-248.
8.	Ständer S, Siepmann D, Herrgott I, Sunderkötter C, Luger TA. Targeting the neurokinin receptor 1 with aprepitant: a novel antipruritic strategy. PLoS One 2010;5(6):e10968.

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC, Amsterdam.