Atrophoderma vermiculata (synoniemen atrophodermia reticulata, acne vermoulante, folliculitis ulerythematosa reticulata) is geen acne maar een bijzondere vorm van atrofie in het gelaat, bestaande uit putjes in een reticulair of honingraat patroon. Het kan al op jonge leeftijd ontstaan maar ook rond de puberteit of op volwassen leeftijd. Er zijn geen papels, pustels, erytheem of comedonen. Het komt vooral voor op de wangen, soms pre-auriculair en voorhoofd. Een enkele keer op de bovenlip, oren. Op de extremiteiten is het zeldzaam, daar kan wel keratosis pilaris aanwezig zijn. Atrophoderma vermiculata wordt ingedeeld in de groep keratinisatie stoornissen waartoe ook ulerythema ophryogenes (keratosis pilaris atrophicans faciei), keratosis follicularis spinulosa decalvans en keratosis pilaris behoren.

atrophoderma vermiculata	atrophoderma vermiculata

atrophoderma vermiculata	atrophoderma vermiculata

Klinische varianten van atrophoderma:

- atrophoderma vermiculata (multipele conflerende putjes op de wangen in een reticulair of honingraat patroon) - atrophoderma van Pasini en Pierini (verzonken gehyperpigmenteerde atrofische laesies op de romp) - lineaire atrophoderma van Moulin (LAM) (lineaire atrofische en gehyperpigmenteerde laesies op de romp) - atrophia maculosa varioliformis cutis (enkele putjes op de wangen of op de armen) - folliculaire atrophoderma (ice pick laesies handen en voeten bij Bazex-Dupré-Christol syndroom)

Atrophoderma vermiculata kan geassocieerd zijn met andere aandoeningen zoals leucokeratosis, Marfan syndroom, neurofibromatosis, congenitaal bundeltakblock, Down syndroom, atrium septum defect met Eisenmenger’s complex, Rombo syndrome (autosomaal dominant, atrophodermia vermiculata, milia, hypotrichosis, trichoepithelioma, basaalcel carcinoom, en perifere vasodilatie met cyanose), Nicolau-Balus syndroom (atrophodermia vermiculata, eruptieve syringomen, en milia).
Atrophoderma van Pasini en Pierini lijkt erg op een variant van morphea en misschien is het dat ook.
Atrophia maculosa varioliformis cutis is een variant waarbij er enkele tot tientallen 2-5 mm grote verzonken littekentjes op de wangen en/of de armen ontstaan, zonder een duidelijke voorafgaande acne of folliculitis. Volgens de literatuur is dit een zeldzame diagnose, maar waarschijnlijk komt het vaak voor maar vallen de (enkele) huidkleurige deukjes niet op als iets bijzonders en wordt de diagnose niet gesteld. Differentiaal diagnostisch moet worden gedacht aan acne littekens (ice-pick scars). ZIe verder onder atrophia maculosa varioliformis.
Folliculaire atrophoderma is zeldzaam, het zijn ice pick littekens in een folliculair patroon die al op jonge leeftijd ontstaan en onderdeel zijn van het Bazex-Dupré-Christol syndroom. De deukjes zitten vooral op handen en voeten, rond de ellebogen en in het gelaat. Onderdeel van het syndroom zijn ook multipele basaalcelcarcinomen in het gelaat, milia, hypohidrosis en hypotrichosis.

atrophoderma Pasini-Pierini	lineaire atrophoderma	atrophia maculosa varioliformis

PA:
Folliculaire pluggen, milia, atrofische haarfollikels, sclerose van dermaal collageen, en perifolliculair en perivasculair infiltraat.

atrophoderma vermiculata

DD: littekens van acne (ice pick scars), littekens van waterpokken, chlooracne, varicella, en lupus erythematosus, naevus comedonicus, anetodermie, perifolliculaire anetodermie (post-acne anetodermie), atrophia maculosa varioliformis cutis.

Therapie:
Behandeling is moeizaam, vaak gaat het ook vanzelf over. Genoemd worden, naast camouflage, keratolytische crèmes en oppervlakkige cryotherapie. En resurfacing methoden met dermabrasie, elektrocoagulatie of laser. Ook isotretinoïne wordt genoemd, maar dat zal weinig effect hebben op de restafwijkingen.
Skin resurfacing met CO2 laser of Erbium YAG laser.
Niveauverschil corrigeren met dermabrasie of elektrocoagulatie.
Collageen injecties.


Referenties

1.	Jansen T, Sander CA, Altmeyer P. Atrophodermia vermiculata: case report and review of the literature. JEADV 2003;17:70-72.

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC, Amsterdam.