Balanitis is een verzamelnaam van een aantal erythemateuze al of niet erosieve inflammatoire laesies van het slijmvlies van de glans penis.

DD: banale infectie, mycose (Candida), eczeem nno, orthoergisch eczeem, perifocaal/coccogeen eczeem, contacteczeem, seborroisch eczeem, fixed drug eruption, lichenoide toxicodermie, balanitis circinata, herpes, condylomata, Gardnerella, overige SOA (o.a. lues), diabetes, lichen planus, LSEA, m. Queyrat, m. Zoon, m. Behçet, smetten bij phimosis, en bulleuze dermatosen. De infectieuze balanitis en balanitis van Zoon komt vaker voor bij niet-besneden mannen. Predisponerende factoren zijn irritatie door slechte hygiëne met ophoping van smegma, urine of zeepresten, en traumata zoals wrijving door kleding. Indien ook het preputium is aangedaan spreekt men van balanoposthitis.

Diagnostiek:
Kweek (Gram en kweek), KOH-preparaat. Chlamydiaserologie bij verdenking op balanitis circinata. Zonodig contactallergologisch onderzoek. Histopathologisch onderzoek kan nodig zijn (zie DD).

Frequent reinigen, goed naspoelen om zeepresten te verwijderen. Bij ernstige phimosis circumcisie.
R/ wassen met Hibiscrub of Unicura antiseptische zeep (goed naspoelen)
R/ chloorhexidinecrème 1% FNA of fusidinecrème 2%.
R/ chloorhexidine 1% in zinkoxide-kalkwaterzalf FNA.
R/ 1% hydrocortison of 0.1% triamcinolon in chloorhexidinecrème 1% FNA.
R/ zonodig systemische antibiotica op geleide van de kweek.

Diffuus of vlekkerig erytheem, met glazig, niet purulent oppervlak, met schilferkraagrand. Satellietlesies. Meestal veel jeuk.

Onderzoek: KOH, kweek. Predisponerende factoren: breedspectrum antibiotica, gecompromitteerde immuunstatus, diabetes mellitus.

Therapie:
R/ lokale antimycotica.

Balanitis circinata wordt beschouwd als onderdeel van morbus Reiter en komt in ongeveer 25% van deze patiënten voor. Deze balanitis bestaat uit oppervlakkige, vochtige erosieve lesies met soms een licht verheven rand. Door coalescentie kan een circinaire of polycyclische begrenzing ontstaan. Bij besneden mannen kunnen de lesies schilferen. Morbus Reiter is geassocieerd met het D-K serotype van Chlamydia en HLA-B27. De trias bestaat uit:
1) urethritis (en/of proctitis), gevolgd door
2) niet-suppuratieve polyarthritis, en
3) conjunctivitis en/of uveitis.


Naast bovengenoemde balanitis circinata kunnen oppervlakkige, meestal pijnloze erosies op het mond-slijmvlies gevonden worden. Op de voetzolen komt de z.g. keratodermia blenorrhagica voor, wat zowel klinisch als histologisch lijkt op psoriasis pustulosa palmo-plantaris. Systemische complicaties van Reiter: neurologisch (neuritis, meningoencephalitis), cardiovasculair (pericarditis, myocarditis, hartblok, aorta-insufficiëntie). Zie ook onder chlamydia.

DD: granuloma annulare, lues, erythroplasie van Queyrat, porokeratosis van Mibelli.

Therapie:
R/ azithromycine eenmalig 1000 mg (2 tab à 500 mg) bij aangetoonde Chlamydia infectie, partner meebehandelen.
R/ doxycycline 2 dd 100 mg gedurende 2-3 weken bij niet-specifieke urethritis, partner meebehandelen.

Herpes simplex wordt vaak voorafgegaan door brandende pijn en jeuk. Bij enkele kleine ulcera/erosies in een omschreven huidgebied moet men hierop bedacht zijn. In het klassieke geval ziet men een erythemateuze macula waarop gegroepeerde vesikels verschijnen die snel kapot gaan, waarna oppervlakkige polycyclische, vaak confluerende erosies ontstaan. Meestal geen induratie. Genezing met korstvorming.



Onderzoek: herpeskweek in virusmedium, bij vesikels Tzanck test, zonodig voor DD ook banale kweek afnemen.

Therapie:
R/ Lidocaine 5% in zinkoxidesmeersel FNA
R/ Lidocaïnevaselinecrème 3% FNA
R/ Betadine jodium zalfgaasjes of natte, goed uitgeknepen gaasjes 3 dd (fixeren met Bandafix).
R/ valaciclovir 2 dd 500 mg gedurende 5 dagen. Zonodig langer (6-10 dagen).

Bij Trichomonas ziet men een milde balanitis met erosies met speldepunt grote grijzige vesikeltjes op erythemateuze ondergrond, soms ulceraties.



Onderzoek: direct preparaat van de laesies.

Therapie:
R/ metronidazol 2 g eenmalig (4 tabletten van 500 mg tegelijk innemen), partner meebehandelen.

Bij mycoplasma urethritis ziet men soms erythemateuze macula bij het orificium urethrae.

Diagnostiek: urethrakweek of PCR.

Therapie:
R/ doxycycline 2 dd 100 mg gedurende 7 dagen.
R/ tetracycline 4 dd 500 mg 7 dagen.

Meestal bij niet-besneden mannen (zeldzaam). Erythemateuze macula bij orificium urethrae. Zie verder onder gonorroe.

Bij psoriasis inversa ziet men scherp begrensde erythemateuze plaques. Voorkeursplaatsen lichaamsplooien, waaronder glans, preputium. Zie verder onder psoriasis.
R/ corticosteroïd klasse II.

Seborroisch eczeem kan op de glans penis zitten. Naast de scherp begrensde erythemateuze maculae op glans en preputium kunnen matig scherp begrensde erythemateuze lesies met vettige squamae voorkomen op de voorkeursplaatsen.

Therapie:
R/ ketoconazol crème of hydrocortison 1% in ketoconazol crème.
R/ corticosteroïd klasse I of II.

Balanitis t.g.v. contactallergie.
Diagnostiek: epicutaan contactallergologisch onderzoek.

Bij lichen planus ziet men erythemateuze, 2-10 mm grote polygonale maculae tot papulae, met reticulair patroon van witte lijntjes (Wickhamse striae), kunnen conflueren tot plaques of annulaire lesies, soms neigend tot atrofie (DD: lichen sclerosus et atroficus), soms erosief met neiging tot ulceratie (DD: aphtosis, herpes simplex, syndroom van Behçet, en, zeer zeldzaam: tbc: opeenvolgende aanvallen van multiple oppervlakkige ulcera met crustae). Jeuk in 80% van de patiënten. Naast balanitis ook mondslijmvliesafwijkingen (cave ontwikkeling maligniteit) en (veel zeldzamer) nagelafwijkingen. Histologisch kenmerkend beeld. Spontane remissie in enkele maanden tot enkele jaren. Zie ook onder lichen planus.



Therapie:
R/ Triamcimolon crème FNA. Eventueel alternatief (voor slijmvliezen bedoeld):
R/ triamcinolon 0.1% in hypromellosezalf 20% FNA, of 0.1% tretinoïne in hypromellosezalf 20% FNA

Bij lichen sclerosis (balanitis xerotica obliterans) ziet men erythemateuze en wittige atrofische gebieden, soms ook erosies. Zie onder lichen sclerosus.

De glans penis is een voorkeurslocatie van de fixed drug eruption. Waarom is onbekend. klinisch ziet men een erythemateuze laesie met oedeem tot zelfs blaarvorming. Genezing met postinflammatoire hyperpigmentatie.



Therapie:
Medicatie staken of vervangen.
R/ corticosteroïdcrème of zalf, klasse I-II.

Zowel bij een vroege lues (LI laesie in het pre-chancre stadium), als bij L II en bij condylomata lata, kan het beeld gevonden worden van een balanitis/balanoposthitis, waarbij de glans een wittig oppervlak heeft. Histopathologisch onderzoek toont pustels, prikkelserum van de laesies zit vol met treponemen.

De gezwollen papels zijn diagnostisch voor schurft en komen in geen enkele andere aandoening voor. Ze kunnen blijven bestaan ook nadat alle andere lesies weg zijn.

Niet specifieke term voor balanitis n.n.o. met erosieve/ulceratieve gedeelten. DD: lichen sclerosus, m Queyrat, herpes, lues, Behçet.

Balanitis van Zoon (balanitis plasmocellularis circumscripta) komt voor bij onbesneden mannen van middelbare of oudere leeftijd. De aandoening bestaat uit één of meerdere scherp begrensde rode persisterende laesies, meestal op de glans. Soms erosies met neiging tot bloeden. Klinisch moeilijk te onderscheiden van erytroplasie van Queyrat (m. Bowen v.d. glans penis). Het oppervlak is glanzend en vochtig (terwijl erythroplasie van Queyrat een wat meer fluweelachtig uiterlijk kan hebben en dikker aanvoelt bij palpatie). Zie verder onder balanitis plasmocellularis. Ook bij vrouwen bestaat een variant met plasmacellen: vulvitis plasmocellularis circumscripta. Mogelijk kunnen ook op ander mucosa zoals de mondholte soortgelijke beelden veroorzaakt door plasmocellulaire infiltraten voorkomen (zie onder mucous membrane plasmocytosis).



Therapie:
Circumcisie heeft gunstig effect, eventueel corticosteroïden.

Exsudatieve discoïde en lichenoïde dermatitis van Sulzberger en Garbe is een onduidelijk beeld dat vroeger is beschreven. De afwijkingen konden zowel op de schacht als de glans penis voorkomen, en werden vooral beschreven bij Joodse mannen. Zie verder onder Sulzberger en Garbe syndroom

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.