Toxicodermie (dermatitis medicamentosa,
geneesmiddelen eruptie t.g.v inwendig gebruik) is een overkoepelende term voor een geneesmiddelenreactie
die zich uit als een cutane reactie. De officiële term in de diagnoselijst
is dermatitis medicamentosa t.g.v. inwendig gebruik. Maar in de praktijk
wordt de term toxicodermie of
geneesmiddelenreactie het meest gebruikt.
Toxicodermie is ook zeer goed bruikbaar voor allerlei niet-specifieke
beelden. Geneesmiddelen kunnen nagenoeg elke
efflorescentie nabootsen, maar een aantal specifieke patronen komen het
meest voor:
![Toxicodermie: maculopapuleus exantheem (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Toxicodermie: maculopapuleus exantheem](../../../afbeeldingen/geneesmiddelen-eruptie-1z.jpg) |
![Toxicodermie: maculopapuleus exantheem (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Toxicodermie: maculopapuleus exantheem](../../../afbeeldingen/geneesmiddelen-eruptie-2z.jpg) |
![Toxicodermie: maculopapuleus exantheem (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Toxicodermie: maculopapuleus exantheem](../../../afbeeldingen/geneesmiddelen-eruptie-3z.jpg) |
maculopapuleus exantheem |
maculopapuleus exantheem |
maculopapuleus exantheem |
De meest voorkomende
geneesmiddelenreactie is het maculeuze of maculopapuleuze exantheem,
verspreid over het gehele lichaam. Dit is een goed herkenbaar klinisch
beeld, hoewel er altijd andere zaken in de DD staan. De diagnose kan worden
gesteld op het klinisch beeld en de anamnese (verdacht middel gegeven).
Eventueel kan het bevestigd worden met een biopt, als er twijfel is. Een
biopt kan geen uitsluitsel geven over welk middel het heeft veroorzaakt. Bij
meerdere geneesmiddelen kan het een enorme puzzel zijn. Vaak is er alleen
maar achter te komen door middelen te stoppen of te vervangen door een niet
verwant middel. Let op de tijdsrelatie: 7-10 dagen voor een type
III-reactie, eerder (1-5) dagen als het middel eerder is gegeven. Binnen
enkele tot 30 minuten bij een type I-reactie. Enkele dagen tot enkele weken
voor een type IV reactie. 1-8 weken voor een TEN. Ook middelen die jarenlang
zonder problemen gebruikt zijn, kunnen opeens een toxicodermie veroorzaken
(hoewel dat niet vaak voorkomt). Na het staken of vervangen van een middel
moet langdurig worden afgewacht. Geneesmiddelenreacties kunnen 1-2 maanden
aanhouden en soms nog langer. Het geneesmiddel is vaak al na enkele uren tot
dagen volledig uit het lichaam, maar er zijn (bij type IV reacties) klonen
van lymfocyten gevormd, gericht tegen een bepaald molecuul, die een reactie
veroorzaken in de epidermis. Die lymfocyten hebben een bepaalde levensduur.
Soms gaat een reactie helemaal niet over en een enkele keer ontstaat zelfs
een maligne T-cel kloon.
Aanpak:- benoem het type
reactiepatroon.
- breng nauwkeurig alle geneesmiddelen (ook huismiddelen,
voedingspreparaten, vitaminen, geleende pijnstillers) die gebruikt zijn in
kaart.
- raadpleeg het Farmacotherapeutisch Kompas en bronnen op het
internet, kijk in het standaardwerk van Litt of de reactie beschreven is bij
het middel.
- staak of vervang indien mogelijk het verdachte middel en
wacht af.
- bestrijd de reactie (als dat nodig is) symptomatisch met
antihistaminica, klasse II-III corticosteroïden, lokale middelen tegen jeuk,
eventueel prednison.
R/ Xyzal 1 dd 5 mg.
R/
Triamcinolon 0.1% crème lokaal.
R/ Menthol strooipoeder FNA.
R/
Zinkoxideschudsel FNA.
Allergologisch onderzoek is
slechts zelden zinvol omdat het weinig toevoegt aan de diagnose gebaseerd op
klinisch beeld en anamnese. Type I en type IV reacties kunnen worden getest
met intracutaan respectievelijk epicutaan allergologisch onderzoek. Ook bij
SJS/TEN/EEM beelden en fixed drug eruption kan (6 weken later) worden
geplakt. Provoceren is mogelijk, mits onder voorzorgen (zie onder
provocatie). Lymfocyten-transformatie-testen zijn voor sommige
geneesmiddelen (m.n. anti-epileptica zoals carbamazepine en Diphantoïne
(fenytoïne)) beschikbaar.
Cleveland Clinic Drug eruptions
Litt's Drug eruption online
database (abonnement nodig)
Auteur(s):dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC,
Amsterdam.