Exanthema subitum (synoniemen: roseola infantum, zesde ziekte, sixth disease, 3-day-fever disease, baby-mazelen) is een maculopapuleuze kinderziekte die wordt veroorzaakt door het humane herpesvirus type 6 (HHV-6). Er zijn 2 varianten van HHV-6 (A en B), en uit serologisch onderzoek (antistoffen, PCR) blijkt dat exanthema subitum wordt veroorzaakt door HHV-6B, en dat op 2-jarige leeftijd 90% van de peuters besmet is. HHV-6 komt wereldwijd voor en veroorzaakt meestal weinig problemen. Besmetting of reactivatie van HHV-6, en HHV-7 wordt ook in verband gebracht met pityriasis rosea.

Verspreiding:
Exanthema subitum verspreid zich via contact met het virus in aerosols, door inhalatie van minuscule druppeltjes met virus afkomstig uit neus en keel van een geïnfecteerd persoon. Deze druppeltjes worden de lucht in geblazen bij hoesten, niesen, praten, of lachen. Via de slijmvliezen van neus en mond kan het virus binnendringen. De infectie kan ook worden verspreid door direct contact met speeksel van een geïnfecteerd persoon of indirect via aanraking van weefsels en voorwerpen die viruspartikels bevatten. De meeste peuters worden besmet tussen 6 maanden en 2 jaar oud (range 3 maanden - 3 jaar). besmetting op latere leeftijd is zeldzaam.

Klinisch beeld:
Na een incubatietijd van 9-10 dagen ontstaat plotseling hoge koorts (> 39.5 °C) die 3-5 dagen kan aanhouden en dan verdwijnt. Kinderen zijn vaak druk en prikkelbaar. Een verminderde eetlust en opgezette lymfklieren komen voor. De koorts verdwijnt abrupt en plotseling (subiet) ontstaat een rash bestaande uit rozerode, wegdrukbare maculae of papulae. Het exantheem begint meestal op de romp en breidt zich daarna uit naar hals, armen en benen. De vlekjes jeuken niet en verdwijnen weer na 1-2 dagen. Complicaties zijn zeldzaam. De zesde ziekte is niet gevaarlijk voor zwangere vrouwen.



Diagnostiek:
De diagnose wordt gesteld op de kliniek (paar dagen hoge koorts, dan opeens rozerode vlekjes (roseola), verder niet heel ziek, geen schade aan de huid). Zieke kinderen in de omgeving en gezwollen lymfeklieren in de nek steunen de diagnose. Het beeld kan moeilijk te onderscheiden zijn van rode hond (Rubella) en andere maculopapuleuze kinderziekten. Mazelen kan er ook op lijken, maar die kinderen zijn meestal zieker, hebben klachten erbij zoals hoesten en conjunctivitis, en hebben een uitslag in het gelaat die meerdere dagen aanhoudt. Bij twijfel kan de diagnose worden bevestigd door laboratoriumonderzoek (PCR op HHV-6 en/of antistoffen tegen HHV-6. Dit wordt echter zelden gedaan omdat het meestal niet nodig is. De kinderen worden meestal alleen door de huisarts gezien en die stelt de ouders gerust, geeft ondersteunende adviezen en hanteert een expectatief beleid.



Therapie:
Symptoombestrijding. Koorts verlagen met koortswerende middelen (paracetamol of NSAID's, geen aspirine). Bij hoge koorts kinderen met lauw water afsponsen of douchen om de lichaamstemperatuur te laten dalen (ter voorkoming van koorts stuipen). Goed drinken, veel vocht aanbieden aan het kind. De zesde ziekte is besmettelijk zolang de huiduitslag aanwezig is. Thuis blijven van school is als het kind niet ziek is niet nodig: de andere kinderen zijn toch al besmet of worden dat snel. Wel de leiding inlichten.





Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.