Een fixed drug eruption is een circumscripte laesie die steeds weer op dezelfde plaats verschijnt na geneesmiddelgebruik. Bij herhaalde inname kunnen er meerdere plekken ontstaan. Kruisreacties komen voor, d.w.z. een reactie op de identieke plaats kan ontstaan na inname van een chemisch verwant geneesmiddel. En, moeilijker te begrijpen, soms zelfs door een chemisch niet verwant geneesmiddel. Ook door een lokaal contact met een medicijn waarvoor overgevoeligheid bestaat kan een fixed drug eruption ontstaan, maar dat is de uitzondering, meestal wordt bedoeld 'fixed drug eruption door inwendig gebruik'. De reactie ontstaat meestal snel (30 minuten tot 8 uur na inname). Het komt voor dat de reactie na een tweede gebruik van het veroorzakende geneesmiddel uitblijft.


Klinisch beeld:
Gewoonlijk toont een fixed drug eruption een erythemateuze of erythematosquameuze plaque met soms bullavorming. Aanvankelijk solitair, bij herhaalde blootstelling multipel. Trekt geleidelijk weg na staken geneesmiddel, soms tijdens genezingsproces hyperpigmentatie (melanine toename basale laag en in de melanofagen van de papillaire dermis). Vooral bij de gepigmenteerde huid veel postinflammatoire hyperpigmentatie. De voorkeurslokalisaties zijn de extremiteiten, handen en voeten, genitaliën (glans penis), perianale regio, peri-oraal, peri-orbitaal, soms mucosa.

Veroorzakende geneesmiddelen:
De lijst van geneesmiddelen is zeer groot. De meest genoemde zijn tetracyclinen, NSAID's, paracetamol, sulfonamiden, barbituraten en benzodiazepinen (zie tabel).


DD:
Insecten steken (culicosis), erythema exsudativum multiforme, erythema chronicum migrans, impetigo, lichen planus, tinea corporis, erythema annulare centrifugum.
DD bulleuze variant: culicosis bullosa, bulleuze toxicodermie, bulleus pemphigoid, bulleuze contactdermatitis, impetigo bullosa, bullosis diabeticorum, pseudoporfyrie.

Diagnostiek:
Een biopt met duidelijke vraagstelling 'is dit passend bij een fixed drug eruption' kan de diagnose bevestigen.
Ondervraag de patiënt nauwkeurig naar al het geneesmiddelgebruik, vaak worden geneesmiddelen zoals af en toe een pijnstiller of slaaptabletten niet opgegeven door de patiënt.

Therapie:
Staak alle geneesmiddelen waarbij in de literatuur beschreven is dat fixed drug reactie kan voorkomen; staak alle geneesmiddelen die genoemd worden in de tabel; staak alle geneesmiddelen.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.