Hand-foot-mouth disease (HFMD) is een meestal onschuldig viraal syndroom met karakteristieke orale laesies en laesies aan de distale extremiteiten. Het wordt vaker bij jongere kinderen gezien dan bij volwassenen. Zelden ontstaan ernstige neurologische of interne complicaties zoals meningitis, paralyse, pulmonaal oedeem of myocarditis. HFMD wordt meestal veroorzaakt door het Coxsackie A16 virus of het enterovirus 71. Soms door andere Coxsackie virussen (bijv. A5, A7, A10, B1-B3 en B5). Verspreiding geschiedt door orale-orale en fecale-orale transmissie.

HFMD heeft niets te maken met foot and mouth disease (US: hoof and mouth disease) oftewel mond en klauwzeer (MKZ) dat bij dieren voorkomt. MKZ wordt door een ander virus veroorzaakt, een Aphthovirus. De aphthovirussen behoren wel net als het Coxsackievirus en enterovirus 71 tot de picornavirussen. Mond en klauwzeer komt alleen voor bij evenhoevigen (runderen, schapen- en geiten, varkens, wilde zwijnen, herten en sommige dierentuindieren, o.a. antilopen) en gaat gepaard met blaren in de bek, op de uier en de poten. Dieren zijn ernstig ziek, 1-2 % sterft. Na ongeveer 2 weken treedt spontaan herstel op. MKZ kan door contact met besmet vee, door het drinken van besmette, rauwe (ongepasteuriseerde) melk of het eten van besmet, rauw vlees in zeer zeldzame gevallen wel overgebracht worden op mensen. Dit is ongevaarlijk, incidenteel ontstaan dan enkele pijnloze blaasjes rond de mond die na enkele dagen vanzelf verdwijnen. Omgekeerd is HFMD niet besmettelijk voor vee.

Klinisch beeld:
Koorts, malaise, anorexia, hoesten, keelpijn, neusverkoudheid, verminderde eetlust, misselijkheid, braken, soms diarree, arthralgiën en cervicale en submandibulaire lymfadenopathie. Na 1-2 dagen verschijnen orale vesiculobulleuze afwijkingen die snel overgaan in pijnlijke kleine erosies (meestal harde palatum, tong en wang -mucosa). Later (bij 2/3 van patiënten) een exantheem van kleine, ovale-lineaire, erythemateuze maculae en papels met soms een centrale grijze vesikel, aan handen, voeten en soms nates. In het klassieke geval zijn de vesikels / vesiculopustels ovaal, georiënteerd in de richting van de huidlijnen, en wat groter dan herpes simplex vesikels. Maar ook kleinere vasculitis achtige laesies komen voor. Soms ook een erythemato-papuleus exantheem op armen en benen. Bij sommige patiënten verschijnen ook crusteuze laesies op het behaarde hoofd (beschreven bij volwassenen na een Coxsackie B5 infectie). Na een doorgemaakte hand voet en mond ziekte kunnen de nagels groeistoornissen vertonen en zelfs loslaten (onychomadesis).



DD: EEM, varicella, herpangina, herpes simplex, stomatitis aphtosa, vesiculopustuleuze bijwerking van chemotherapie.

Diagnostiek:
Klinisch beeld, viruskweek (vesikel), serologie (acute fase), PCR (om Coxsackie A16 virus en enterovirus 71 van elkaar te onderscheiden). Pathologie is aspecifiek.

Pathologie:
Intraepidermale vesikel met neutro's en eosinofiel cellulair debris. Reticulaire degeneratie van epidermis met inter,- en intracellulair oedeem. In de dermis een gemengd-cellig rondkernig ontstekingsinfiltraat. Met EM kunnen eosinofiele intranucleaire lichaampjes worden gezien.

Beloop:
Bijna altijd spontaan herstel na 5-10 dagen, zeer zelden neurologische of interne complicaties (infectie met enterovirus 71 lijkt gepaard te gaan met ernstiger beloop). Infectie in het eerste trimester van de zwangerschap kan leiden tot spontane abortus of intra-uteriene groei-stoornissen.

Therapie:
Symptoombestrijding, zonodig pijnstilling. Antivirale middelen hebben geen effect.
Blaren intact laten en steeds goed de handen wassen ter voorkoming verspreiding. Het virus kan tot één maand in de faeces persisteren. Thuishouden van school heeft daarom weinig zin. Een redelijk advies is om enkele dagen thuis te blijven zolang er blaasjes zijn aan de lippen of de handen.




Auteur(s):
M.M. Meijs. Dermatoloog, Boven IJ Ziekenhuis, Amsterdam.