keratosis pilaris (anservel, kippenvel) wordt gekenmerkt door kleine ruw aanvoelende folliculaire papeltjes, soms erythemateus, vooral op buitenzijde bovenarmen en benen, soms ook in het gelaat, op de billen, of op de romp. Het berust op keratotische plugjes in de haarfollikels. Het is een genetisch bepaalde keratinisatiestoornis, maar het komt zo vaak voor (bij 50-80% van kinderen en pubers en bij 40% van volwassenen) dat het beschouwd kan worden als fysiologisch verschijnsel. Het geeft meestal geen klachten, soms wat ontsteking rond enkele haarfollikels. Als het zeer uitgesproken is kan het als cosmetisch storend beschouwd worden. Keratosis pilaris wordt vaker gezien bij een droge huid (xerosis, ichthyosis) en bij atopie. Het komt ook voor bij ulerythema ophryogenes en bij ondervoeding (phrynoderma). Het komt bij alle rassen voor, zowel bij mannen als bij vrouwen. Het gaat in de zomer beter dan in de winter. Behandeling is meestal niet nodig, en ook niet eenvoudig. Met het ouder worden verdwijnt de aandoening bij een deel van de patiënten.



Pathogenese
Men neemt aan dat er een keratinisatiestoornis bestaat die een keratineplug veroorzaakt in de uitvoergang van de haarfollikel. Die plug, opgebouwd uit lagen keratine, veroorzaakt de papel. De epidermis rond de haarfollikel toont hyperkeratose en hypergranulose.

DD folliculaire papeltjes:
Keratosis pilaris, ulerythema ophryogenes, phrynoderma, lichen spinulosus, pityriasis rubra pilaris, lichen planus pilaris, m. Darier (dyskeratosis follicularis), uremic follicular hyperkeratosis, folliculair eczeem, dissiminated recurrent infundibulofolliculitis, folliculitis nno, milia, erythromelanosis follicularis faciei et colli, lichen trichophyticus, eruptieve vellushaar cysten, trichostasis spinulosa, lichen nitidus, ziekte van Kyrle, lichen scrofulosorum, keratosis follicularis spinulosa decalvans, atrophoderma vermiculata, facial papules bij frontal fibrosing alopecia en idiopathic facial papules, fibrofolliculomen bij Birt-Hogg-Dubé syndroom, ichthyosis vulgaris.

Lichen spinulosus is misschien een variant van keratosis pilaris. Klinisch zijn het gegroepeerde, meer spitse folliculaire papeltjes met een dikkere hyperkeratose. Ulerythema ophryogenes (keratosis pilaris atrophicans faciei) is een ruw aanvoelende, meestal ook rode huid van de wangen en laterale wenkbrauwen (die ook kunnen uitvallen, Hertoghe sign), bij kinderen en jongvolwassenen. Dit gaat ook vaak gepaard met keratosis pilaris van de bovenarmen. Atrophoderma vermiculata is een autosomaal recessieve vorm van reticulaire atrofie met verzonken littekentjes, op de wangen, vanaf 5-jarige leeftijd. Keratosis follicularis spinulosa decalvans is een zeldzaam X-linked syndroom gekenmerkt door folliculaire hyperkeratose en corneadystrofie. Klinisch ziet men folliculaire papeltjes met haarverlies (hoofd, wenkbrauwen, wimpers), en fotofobie.

Therapie:
Meestal is er geen behandeling nodig. Eventueel emollientia of lokale keratolytica (ureum, salicylzuur, retinoïden).
R/ een indifferente zalf, crème of lotion voor de droge huid (zie onder producten voor de droge huid).
R/ producten met ureum zoals Calmurid OTC crème, ureum 5 of 10% in eucerine cum aqua, ureum 5 of 10% in lanettecrème I FNA, ureum 10% in vaseline, ureum 5 of 10% in vaseline cetomacrogolcrème, ureum 5 of 10% in vaselinelanettecrème FNA, ureum 5%, melkzuur 5% in vaselinelanettecrème.
R/ Hydrocortison-ureumzalf FNA bij een inflammatoire component. Ook pimecrolimus (Elidel) of tacrolimus (Protopic) zijn dan een optie.
R/ producten met melkzuur (niet meer beschikbaar als FNA preparaten).
R/ producten met salicylzuur zoals salicylzuurzalf 2% FNA (Unguentum acidi salicylici 2% FNA), salicylzuur 5 of 10% crème, salicylzuur 5 of 10% in vaselinezalf FNA.
R/ producten met alpha hydroxy acids (AHA), bijvoorbeeld Louis Widmer AHA concept 10% crème (cosmetica, niet vergoed).
R/ Tretinoïne crème 0.05% FNA, 1 dd dun aanbrengen.
R/ Differin gel (adapaleen), 60 g.
Genoemd, maar met weinig evidence zijn ook laser epilatie, CO2 laser, pulsed dye laser, IPL, dermabrasie, microdermabrasie, PDT, oraal isotretinoïne, scrubben, glycolzuur peelings, tazaroteen. Huidtherapeute (bij ingegroeide haren).





Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.