Lipo-oedeem is benigne aandoening die wordt gekenmerkt door een symmetrische, wisselend pijnlijke, zonale adipositas ter plaatse van de benen, in meerdere of mindere mate bij de billen, dijen, mediale knieën en onderbenen. De voeten blijven vrijwel altijd vrij en er is een vrij abrupte overgang van de enkel naar de voet. Het bovenste deel van het lichaam is veel minder vaak aangedaan. Met name bij de polsen kan soms ook een symmetrische vetdepositie voorkomen. Lipoedeem komt regelmatig voor bij overgewicht. De aandoening treedt bijna uitsluitend op bij vrouwen vanaf of na de puberteit. Er is herhaald een genetische factor gesuggereerd. De pathogenese is echter niet goed bekend.



Lipo-oedeem kan gespannen oedemateus van karakter zijn, waarbij in de literatuur herhaald lichte afvloedverminderingen van de lokale lymfcapillairen zijn beschreven. Ongecompliceerd lipo-oedeem wordt echter onderscheiden van lymfoedeem door een negatief teken van Stemmer en een normaal lymfscintigram. In een laat stadium kan wel een lymfe-afvloedstoornis optreden waardoor secundair lymfoedeem ontstaat, ook wel lipo-lymfoedeem syndroom genoemd.

Lipo-oedeem wordt van chronische veneuze insufficientie onderscheiden worden door de afwezigheid van varicositas, corona flebectatica, pitting oedeem en alle andere tekenen van CVI. Wel bestaat er een subtype lipo-oedeem, het zogenaamde lipo-oedeem typus rusticanus Moncorps, dat gepaard gaat met CVI-klachten. Dit subtype komt regelmatig voor op het flebologisch spreekuur. Moncorps beschreef deze vrouwen als typus rusticanus in verband met de grote omvang van de benen en hun 'blozende boerse uiterlijk'. Eerder is vaak in de jeugd sprake van erythrocyanosis crurem puellarum. Dat is een cyanotische, livide verkleuring van vooral het bovenste deel van de benen, welke afgewisseld worden door helderrode gebieden. Bij diascopie treedt de vaatvulling erna vanaf de randen op ('Irisblende'-fenomeen). De veneuze klachten van patiënten met dit subtype lipo-oedeem is terug te voeren op een gestoorde pompfunctie van de kuitspieren zonder dat er sprake is van insufficiënte kleppen. De kuitspierpomp insufficiëntie lijkt op te treden door een slap huidbindweefsel-spier-fascie-apparaat.



Differentiële diagnose:
Lymfoedeem, adipositas, lipo-oedeem typus 'rusticanus Moncorps', lipo-lymfoedeem syndroom, chronische veneuze insufficiëntie, ziekte van Dercum (adipositas dolorosa), (benigne symmetrische) lipomatosis.

Diagnostiek:
Lipo-oedeem wordt over het algemeen op het klinisch beeld gesteld. Aanvullend onderzoek heeft weinig nut, tenzij verdenking op een andere aandoening, zoals lymfoedeem of veneuze insufficiëntie. In de literatuur is het nut van aanvullende diagnostiek onderzocht zoals plethysmografie, lymfografie, oscillometrie en arteriele plethysmografie. Alle lieten bij ongecompliceerd lipo-oedeem geen afwijkingen zien.

Therapie:
De behandeling van lipo-oedeem is zeer lastig. In de literatuur worden verschillende behandelingen voorgesteld, waaronder gewichtsreductie, lichaamsbeweging, liposuctie, en compressietherapie. Voor geen van de behandelingen is er een hoge level of evidence. De literatuur is niet eenduidig over het nut van afvallen. Er treedt bij afvallen wel vermindering van de adipositas op, maar in veel mindere mate op de plaatsen van de versterkte zonale adipositas. Tumescentie liposuctie van de vetpolsters boven de knie heeft een wisselend effect, maar het gevaar ervan is iatrogeen lymfoedeem en cosmetisch storende, maar ook pijnlijke littekens. Wat betreft compressietherapie: deze kan eventueel voor geselecteerde groepen patiënten waarbij er ook begeleidend lymfoedeem aanwezig is zinvol zijn, met name complexe fysische decongestatietherapie volgens Foldi. Dit bestaat uit manuele lymfdrainage, compressietherapie met korte rekverbanden en klasse II/III therapeutisch elastische kousen als nabehandeling. Voor het gewone lipo-oedeem zonder lymfoedeem component is compressietherapie echter niet effectief. De samenvattende conclusie is dat er behoudens liposuctie geen effectieve behandeling bestaat voor lipoedeem. De laatste jaren worden steeds betere resultaten gemeld van liposuctie onder tumescente anesthesie met kleinere en stompe vibrerende catethers (Power-Assisted Liposuction). Liposuctie bij lipoedeem wordt niet vergoed.

In de sfeer van preventie zijn er wel nog opties: vrouwen die weten dat ze aanleg hebben om lipoedeem te krijgen, bijvoorbeeld omdat het in de familie zit, kunnen door op hun gewicht te letten het ontstaan van lipoedeem voorkomen.







Auteur(s):
Folkert A.A. Blok. Dermatoloog, Dermatologisch Centrum Amstel & Vechtstreek, Maarssen, Breukelen, Vinkeveen.