De huidreactie volgens Mantoux is een test om vast te stellen of een patiënt ooit in aanraking is geweest met de tuberculose bacterie. Hierbij wordt een kleine hoeveelheid (0.1 ml) tuberculine (PPD RT23, Nederlands vaccin instituut) ingespoten op de onderarm. De tuberculine moet zeer oppervlakkig (intracutaan) worden ingespoten, waarbij een kwaddel moet ontstaan (zie foto's). Na 3 tot 5 dagen (voorkeur ligt bij 3) aflezen. De test is positief indien de kwaddel groter is dan 1 cm. Maar er wordt tegenwoordig ook rekening gehouden met het risicoprofiel van de patiënt. Bij patiënten uit risicogroepen (HIV, contacten van patiënten met open TB, patiënten met verdachte thoraxfoto's, immuungecompromitteerden) wordt een kwaddel groter dan 5 mm ook al als positief beschouwd.

Binnen de dermatologie wordt de Mantoux gezet (samen met het maken van een röntgenfoto) als screening voor het starten van sommige immunosuppressa. Een Mantoux wordt geadviseerd bij het starten van anti-TNF alpha biologicals zoals infliximab, etanercept en adalimumab. Omdat bij het starten van TNF remmers granulomen met daarin ingekapselde nog levende tuberculose bacteriën uiteen kunnen vallen, met reactivatie van TBC als gevolg.  Naast de Mantoux test wordt ook de Quantiferon test (IGRA, interferon gamma bepaling) gedaan. Het is te overwegen om het ook te doen voor het starten van langdurige (> 1 maand) en hoge (> 0.5 mg/kg) doseringen prednison en bij andere krachtige immunosuppresiva. Er is geen literatuur bekend die aangeeft dat het bij methotrexaat ook zinvol is. Ook bij andere biologicals dan TNF-remmers is het niet nodig. In de de FMS richtlijn 2019 is het testbeleid verder versoepeld in de zin dat niet meer alle patiënten getest hoeven te worden, maar alleen patiënten met een verhoogd risico op TBC. Daarvoor moet dan het risicoprofiel worden bepaald met een vragenlijst. Het staat een arts, of een afdeling echter vrij om toch alle patiënten die gaan starten met een TNF-remmer routinematig te screenen. Zie ook onder tuberculosescreening vooraf gaand aan immuunsuppressieve medicatie.

Bij een positieve Mantoux nog geen anti-TNF immunotherapie starten maar patiënt doorverwijzen naar de longarts voor nadere evaluatie en eventuele behandeling met tuberculostatica. Na afloop van de behandeling, meestal 4 maanden durend, kan alsnog een TNF-remmer worden gestart. Soms mag het al na 2 maanden behandelen.


Intracutane injectie van 0.1 ml tuberculine.

Er moet een kwaddel zichtbaar zijn, anders is de vloeistof te diep ingespoten.

Voorbeeld van een positieve Mantoux (aflezen na 3 tot 5 dagen).

Zie voor verdere informatie de bijsluiter van tuberculine.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.