Een fotodermatose (lichtdermatose) is een huidaandoening die veroorzaakt wordt of verergerd wordt door licht (UVB, UVA, UVC, zichtbaar licht of infrarood). Naast direct zonlicht en invallend daglicht kunnen ook lampen (gloeilampen, TL-buizen, spaarlampen, halogeen-lampen) en warmtebronnen (straalkachel) fotodermatosen veroorzaken. Ook achter glas (ramen, autoruiten) en door kleding heen. Meestal zijn de afwijkingen beperkt tot de zon-beschenen plaatsen zoals onderarmen en onderbenen, handruggen, voorhoofd en wangen, neusrug, oorranden, onderlip, kin, coeur (fotodistributie), in zeldzame gevallen is er uitbreiding naar plekken die niet in de zon zijn geweest. Een voorbeeld van een huidaandoening die wordt verergerd door zonlicht is SLE (subacute LE in een fotodistributie, vlindervormig erytheem op de wangen, CDLE op de neus en op de handruggen). Een voorbeeld van een huidaandoening die wordt veroorzaakt door zonlicht is chronische polymorfe licht eruptie. Er bestaat geen internationaal geaccepteerde definitie of classificatie van de fotodermatosen. In de onderstaande tabel staat een opsomming van abnormale reacties op (zon)licht, zie verder onder de verschillende afwijkingen. Bij sommige fotodermatosen komt ook fotofobie voor.

Fotodermatosen:

Idiopathische fotodermatosen: 1. chronische polymorfe lichteruptie 2. juvenile spring dermatosis of the ears 3. actinische prurigo (prurigo solare, photodermatosis pruriginosa) 4. hydroa vacciniforme 5. urticaria solaris Persistente fotosensitieve dermatosen / chronische actinische dermatitis spectrum: 1. fotosensitief eczeem 2. chronische fotosensitieve (actinische) dermatitis, persistant light reaction 3. actinisch reticuloïd (dd mycosis fungoides, Sezary) Chemisch-fotosensitieve dermatosen / fotocontacteczeem 1. fotoallergisch, fotoallergische dermatitis 2. fototoxisch, fototoxische dermatitis 3. fytofotodermatitis Genetische en metabole aandoeningen: 1. alleen door licht:     - xeroderma pigmentosum     - Bloom syndroom     - Cockayne syndroom     - Rothmund-Thomson syndroom     - melanine deficiëntie (albinisme, fenylketonurie, vitiligo, hypomelanotische personen; huidtype I). 2. licht én endogene metabolieten:     - sommige vormen van porfyrie (erythropoiëtische protoporfyrie, congenitale erytropoëtische porfyrie)     - stoornissen in tryptofaanmetabolisme (Hartnup syndroom, hydroxykynurenuria, carcinoïd, pellagra) 3. licht én exogene metabolieten:     - porfyria cutanea tarda a.g.v. alcohol, oestrogenen of hexachloorbenzeen (fungicide). Versnelde veroudering (dermatoheliosis, photoaging): 1. erythrosis interfollicularis (in hals, op coeur) bij 50% v.d. pat. > 50 jr 2. poikiloderma (Civatte) 3. lentigo solaris (senilis) 4. solaire dyselastose (histologisch zichtbaar als blauwige verkleuring) 5. elastoidosis cystica et comedonica (Favre-Racouchot) 6. cutis rhomboidalis nuchae 7. pigmentatie, rimpelvorming, veroudering van de huid (degeneratio cutis presenilis actinica) Premaligne en maligne huidafwijkingen: 1. actinische keratose 2. carcinoma basocellulare 3. carcinoma spinocellulare en M. Bowen 4. lentigo maligna (melanoom) 5. melanoma 6. deze en andere tumoren bij xeroderma pigmentosum (DNA-repair defect) Overige aandoeningen: 1. zonnebrand (zonverbranding) 2. stuccokeratose 3. idiopathische hypomelanosis guttata (mogelijk) Cosmetische effecten van zonlicht: 1. beter zichtbaar worden (contrast) van vitiligo, halo naevi (verbranden snel, ook albino's), pityriasis versicolor 2. toename van efeliden (sproeten) 3. toename van pigment en verdikking van de epidermis Positieve effecten van zonlicht: 1. productie van vitamine D 2. positief effect op stemming en welbevinden 3. bruin worden wat beschouwd wordt als een teken van gezondheid en rijkdom 3. synchronisatie van interne klok 4. verbetering van huidafwijkingen zoals psoriasis, atopisch eczeem, acne vulgaris, jeuk Huidaandoeningen die kunnen ontstaan of verergeren onder invloed van licht: acne vulgaris (soms), atopisch eczeem, atrofische huid, geabraseerde littekens, cheilitis actinica, chronisch discoïde lupus erythematosus, dermatomyositis, dyskeratosis follicularis (Darier-White), eczema seborrhoïcum, erythema exsudativum multiforme, granuloma annulare, actinisch granuloom, Hailey-Hailey ziekte, Herpes simplex labialis, lichen ruber planus (lichen planus actinicus), lupus erythematosus, parapemphigus (zelden), pemphigus erythematosus, pemphigus foliaceus, pemphigus vulgaris, pityriasis alba, pityriasis rubra pilaris, pityriasis versicolor (aspect), porokeratosis actinica, pseudoporfyrie (?), psoriasis (zelden), reticulaire erythemateuze mucinosis, rosacea, transient acantholytic dermatosis (Grover), virale huidinfecties, vitiligo.

Diagnostiek:
Anamnese. Biopt. Onderzoek van bloed, urine of ontlasting op porfyrines. Lichttesten met UVB, UVA en zichtbaar licht of een solar simulator.

Algemene preventieve maatregelen:
Bescherming: Zonlicht vermijden, beschermende kleding en een hoofddeksel dragen. Goede zonnebrand crème gebruiken (zie onder sunscreens)
Gewenning: met voorzichtig opgebouwde PUVA of UVB behandeling. In extreme gevallen moeten ruiten worden afgeplakt met zonwerende folie.

Therapie:
Zie onder de verschillende oorzaken. Naast sunscreens worden ook vaak lokale corticosteroiden gebruikt en indien nodig systemische immunosuppressiva (prednison, ciclosporine).






Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.