Schaamluis (Pthirus pubis, Pediculosis pubis, platjes, phthiriasis) is een ectoparasitaire infectie waar wereldwijd naar schatting 2-10% van de populatie mee geïnfesteerd is. Het veroorzaakt jeuk maar verder weinig klachten. De schaamluis brengt geen ziekten over. Schaamluis is overdraagbaar via sexueel contact, en het vaststellen ervan is een reden om alert te zijn op SOA's. Bij circa 30% van de patiënten met schaamluis wordt ook een andere SOA gevonden. Schaamluis heeft zich evolutionair zo ontwikkeld dat het bijna alleen voorkomt in de haren van de schaamstreek, en in mindere mate in de wimpers en overig lichaamshaar. De laatste jaren is er een opvallende daling van het aantal gevallen van schaamluis omdat het sinds circa 2000 in de mode is om schaamhaar zoveel mogelijk weg te scheren. De natuurlijke epitoop van de schaamluis verdwijnt dus.


Video: bewegende schaamluis onder de microscoop (met dank aan C.L.M. van Hees)


De schaamluis oftewel Pthirus pubis is taxonomisch als volgt ingedeeld: Stam: Arthropoda (Geleedpotigen), Onderstam: Hexapoda (Zespotigen), Klasse: Insecta, (Insecten), Orde: Phthiraptera (Parasitaire luizen), Familie: Pediculidae (Mensenluizen), Geslacht: Pthirus, Soort: Pthirus pubis. De luizen (1-3 mm), evenals de neten (0.3-0.8 mm), zijn met het blote oog waar te nemen. De diagnose is dan ook gemakkelijk te stellen door het zien van de luis en de neten. De neten zijn te zien als zwarte puntjes aan de basis van de haarschacht. De volwassen vrouwelijke parasiet produceert ongeveer 4 (3-10) neten per dag. Deze neten komen na 5 tot 10 dagen uit en ontwikkelen zich via 3 nimfstadia in 2-3 weken tot volwassen luizen, die zich vrijwel direct gaan voortplanten. De nimfen en volwassen luizen voeden zich met bloed van de gastheer. Een volwassen luis leeft maximaal ongeveer 30 dagen. Zonder contact met de huid is dit slechts 24-36 uur.
De luis vertoont weinig neiging om het geïnfesteerde lichaam te verlaten. Besmetting via kleding of beddengoed is zeldzaam, maar het kan wel. Besmetting via WC-brillen of andere oppervlakten komt niet voor. De meest gebruikelijk transmissieroute is via intiem lichamelijk contact. Om die reden wordt infectie met de schaamluis, net als de schurftmijt, dan ook tot een seksueel overdraagbare aandoening gerekend.

Klinisch beeld, klachten:
Minimaal 5 dagen na het oplopen van de infectie ontstaan de eerste klachten. Deze klachten worden veroorzaakt door de beten van de luis, waarop na enkele dagen een allergische reactie ontstaat, gepaard gaande met jeuk. Soms zijn er urticariële papeltjes te zien. En krabeffecten. Door krabben kunnen erytheem en lokale ontsteking ontstaan, met secundaire bacteriële huidinfecties als mogelijk gevolg. Karakteristiek zijn de grijsblauwe plekjes op de huid (maculae coeruleae) op de plaats van de beten. De voorkeurslokalisaties zijn de schaamstreek en liezen, maar ze kunnen zich ook nestelen in gezichtsbeharing (waaronder de wimpers), op het lichaam (oksels, borst, buik, etc.) en in het hoofdhaar. Er zijn aanwijzingen dat de symptomen bij langer bestaande infestaties afnemen door het afnemen van de allergische reactie.

Preventieve maatregelen:
Als bij een persoon schaamluis wordt gevonden dan is het nodig om seksuele contacten van de afgelopen 3 maanden te waarschuwen. De contacten moeten worden mee behandeld ongeacht of er klachten zijn of niet. Als partners gelijktijdig worden mee behandeld kan 12 uur na behandeling weer seksueel contact plaatsvinden. Textiel dient behandeld te worden door te wassen met een totaalwasmiddel (geen fijnwas of kleurwasmiddel) bij een temperatuur van minimaal 60 °C. In plaats van wassen volgens deze methode kan men ook gebruikte kleding, beddengoed en handdoeken stomen of chemisch reinigen. Wat ook helpt is het gebruikte textiel gedurende minimaal 3 dagen (sommigen zeggen een week) te bewaren in een afgesloten plastic zak. Scheren van de haren kan helpen bij de bestrijding van schaamluis, maar de luizen kunnen zich ook vasthouden aan hele korte haarstompjes, en kunnen zich (tijdelijk) verplaatsen naar andere gebieden.

Therapie:
Schaamhaar en binnenzijden van de bovenbenen insmeren met permetrine 5% crème. Overige plekken die geïnfesteerd zijn moeten gelijktijdig meebehandeld worden. Hoewel bij de behandeling zowel neten, luizen als nimfen worden gedood (binnen 12 uur na behandeling) kan het bij ernstige infestatie verstandig zijn om de behandeling na een week te herhalen. Permetrine mag ook worden gebruikt tijdens de zwangerschap. Het vermoeden bestaat dat schaamluizen net als hoofdluizen resistent kunnen zijn voor permetrine. Een alternatief is ivermectine 200-250 µg/kg oraal. Dat doodt alleen de volwassen luizen, niet de eitjes en de nimfen. De volwassen luizen nemen circa 4 keer per dag een bloedmaaltijd en krijgen via die route ivermectine binnen, maar de neten worden niet bereikt. Daarom moet de behandeling worden herhaald na een week (7-10 dagen). Ivermectine lotion is ook een optie (FDA-approved in US). Ook benzylbenzoaatsmeersel 25% werkt. Bij infestatie van de wimpers kan worden behandeld met vaseline (verstikkend) 2 maal daags gedurende 10 dagen, of de neten en luizen kunnen met een pincet of met de vingernagels verwijderd worden.

R/ Loxazol (permetrine 5%) crème. Tube à 30 g. De crème aanbrengen op aangedane gebied. De crème 8-12 uur laten inwerken en daarna afwassen. De behandeling na een week (na 7-10 dagen) herhalen. Als het hele lichaam is aangedaan is 1 tube van 30 gram voldoende voor 1 keer smeren.
R/ ivermectine 200 µg/kg oraal (herhalen na 7-10 dagen).
R/ ivermectine lotion 0.5% (beschikbaar in US, FDA-approved, niet in Nederland geregistreerd).
R/ benzylbenzoaatsmeersel 25% FNA. Smeer een uur voor het slapen de gehele huid in met 150-250 ml smeersel. Dit na 24 uur nog een keer doen, zonder tusssentijds te douchen. Na 24 uur de huid wassen met water en zeep. Herhaal deze behandeling na 7 dagen.






Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.