Voor SOA-onderzoek kan men terecht bij de huisarts, de dermatoloog (indien gewenst, via de sociaal verpleegkundige van de regionale GGD, gratis en anoniem), de drempelvrije (gratis en anoniem) SOA poliklinieken in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag, de laag-drempelige (indien gewenst anoniem) SOA poliklinieken (op de poli Dermatologie) van de Academische Ziekenhuizen in Amsterdam, Leiden, Groningen, Nijmegen, en Maastricht, een aantal GGD's met een SOA polikliniek, en de weekend/avond poli voor homoseksuele mannen met SOA/AIDS.


SOA-SCREENING MANNEN

Anamnese:
Reden van komst: klachten, risico gelopen hebben, na waarschuwing, voor alle zekerheid, voor periodiek SOA-onderzoek, voor onderzoek op SOA inclusief HIV test, alleen voor HIV test, partner HIV positief, risicogedrag partner, begin nieuwe relatie, na seksueel geweld, na prikaccident, wegens een verzekering, kinderwens, overige redenen.
Klachten: dysurie, écoulement (alleen 's ochtends of hele dag? waterig, melkachtig, of purulent?), zweertjes, blaasjes, onderbuikspijn, pijnlijke of gezwollen testes, jeuk? Sinds wanneer? Therapie (antibiotica) gehad? Seksueel contact gehad? Wanneer? Beschermd, onbeschermd, oraal of anaal, met man of vrouw, met vaste partner of andere partner(s), wie, prostitutie? Risicogedrag? Partner(s) klachten of mogelijk besmet geraakt? Ooit eerder SOA gehad (luesserologie)? Hoe behandeld? Medicijngebruik, drugs, algemene gezondheid, allergisch voor antibiotica?

Onderzoek:

1.	Inspectie regio genitalis (écoulement, condylomata (dd pearly penile papules), blaasjes (Herpes), ulcera, scabies, schaamluis?) en peri-anaal gebied. Palpatie inguinale klieren, scrotum (grootte testis/epididymis, pijn, zwelling, tumor?).
2.	Urethra-uitstrijk op Neisseria gonorrhoea (NAAT (PCR) of kweek). Extra preparaat (DipQuick, MB of Gram) maken om direkt zelf te kijken naar leukocyten en intracellulaire diplococcen.
3.	Urethra-uitstrijk op Chlamydia trachomatis (NAAT).
4.	Bij homosexuele mannen: orofarynxuitstrijk op Neisseria gonorrhoea bij receptief orogenitaal contact korter dan 4 weken geleden, en m.n. indien partner bewezen gonorroe heeft.
5.	Bij homosexuele mannen: anus uitstrijk op Neisseria gonorrhoea. NVDV advies: alleen bij proctitis klachten of bij anaal sexueel contact in de laatste 3 maanden m.b.v. proctoscoop een gerichte kweek afnemen van erosies of pus, op gonorroe en Chlamydia.
6.	Bloed voor luesserologie (VDRL, TPHA) afnemen. Zomogelijk herhalen na 3 maanden. Bij verdenking op lues eerder, b.v. na 3 en/of 6 weken.
7.	Bij ulcus: ulcus-programma toevoegen.
8.	Hepatitis B serologie
9.	HIV serologie (in overleg met patiënt)

SOA-SCREENING BIJ VROUWEN

Anamnese:
Reden komst, klachten: dysurie, strangurie, pollakisurie, troebele urine, vaginale afscheiding, geur, aspect (wit, brokkelig, korrelig bij Candida; groengelig schuimend bij Trichomonas; grijzig bij Gardnerella; bruinig bij gonorroe), jeuk, branderigheid, zweertjes, uitslag, pijn bij coitus, bloedverlies, onderbuikspijn, koorts? Sinds wanneer? Therapie (antibiotica) gehad? Seksueel contact gehad? Wanneer? Beschermd, onbeschermd, oraal of anaal, met man of vrouw, met vaste partner of andere partner(s), wie, prostitutie? Risicogedrag? Slachtoffer van seksueel geweld? Partner(s) klachten of mogelijk besmet geraakt? Ooit eerder SOA gehad (luesserologie)? Hoe behandeld? Medicijngebruik, drugs, algemene gezondheid, allergisch voor antibiotica? Anticonceptie gebruik, menstruatie cyclus, mogelijk zwanger?

Onderzoek:

1.	Inspectie regio anogenitalis (Condylomata acuminata, blaasjes (Herpes), ulcera, scabies, schaamluis?) en peri-anaal gebied. Palpatie van lymfklieren.
2.	Anus uitstrijk (ongericht, zonder proctoscoop) op Neisseria gonorrhoea. Bij proctitis klachten of bij anaal sexueel contact in de laatste 3 maanden m.b.v. proctoscoop een gerichte kweek (NAAT) afnemen van erosies of pus, op gonorroe en Chlamydia.
3.	Urethra-uitstrijk op Neisseria gonorrhoea (NAAT (PCR) of kweek). Bij purulente urethritis ook direkt een DipQuick of Gram preparaat maken.
4.	Urethra-uitstrijk op Chlamydia trachomatis (NAAT).
5.	Speculum inbrengen, vaginawand en cervix inspecteren. Bij abnormale fluor, erytheem mucosa, of anamnestisch verhoogde afscheiding fluor afnemen voor: 1. Fysiologisch zoutpreparaat (Trichomonas vaginalis, clue cells?). 2. KOH preparaat (Candida, abnormale geur (amine test) wijzend op Garderella of Trichomonas?) 3. Gram + kweek om eventueel in te sturen voor Candida, Gardnerella, of Trichomonas kweek.
6.	Cervixuitstrijk op Neisseria gonorrhoea. Bij pus of serosanguino-purulent materiaal op de cervix direct DipQuick preparaat maken, beoordelen op aanwezigheid leukocyten (cervicitis) of intracellulaire diplococcen (gonorrhoe, dd N. meningitidis).
7.	Cervixuitstrijk op Chlamydia trachomatis (NAAT / PCR). Pus verwijderen, endocervicaal 360 graden roteren.
8.	Orofarynxuitstrijk op Neisseria gonorrhoea. NVDV advies: alleen nodig bij receptief orogenitaal contact, korter dan 4 weken geleden, en m.n. indien de partner bewezen gonorroe heeft.
9.	Bimanueel gynaecologisch onderzoek. Beoordeling adnexen, opdrukpijn, slingerpijn. Bij verdenking op PID.
10.	Bloed voor luesserologie (VDRL, TPHA) afnemen. Zomogelijk herhalen na 3 maanden. Bij verdenking op lues eerder, b.v. na 3 en/of 6 weken.
11.	Hepatitis B serologie
12.	HIV serologie (in overleg met patiënt)
13.	Bij een ulcus: ulcus-programma toevoegen. Bij aanwijzingen voor PID: PID-programma toevoegen. Bij macroscopisch zichtbare afwijkingen aan de cervix: patiënte adviseren een PAP-uitstrijk te laten maken (na behandeling en genezing van eventuele cervicitis). De landelijke trend is momenteel om bij vrouwen van 35-55 jaar eens per 5 jaar te controleren. Bij voor maligniteit verdachte lesies (beter zichtbaar te maken met 5% azijnzuur-oplossing) uiteraard direct ICC gynaecologie voor colposcopie.

Overig onderzoek, alleen bij speciale indicaties te verrichten:
- D.V. (donkerveldpreparaat) van een ulcus
- R.P.R. (Rapid Plasma Reagin, rapid card test): agglutinatiereactie op lues
- neurologisch onderzoek: arm- en kniepeesreflexen, pupilreacties (consult neuroloog)
- Herpes PCR of kweek
- Herpes sneldiagnostiek: blaasjesuitstrijk, twee rondjes maken op (eventueel speciaal) objectglas
- Tzanck test: Giemsa, Gram, DipQuick of MB preparaat beoordelen op cytologische veranderingen
- H.D. kweek (Haemophilus ducreyi)
- banale kweek (anaerobe bacteriën, streptokokken)
- Gram preparaat van ulcus (of een DipQuick preparaat)
- KOH-preparaat van huidschilfers (Candida)
- KOH-preparaat van hoornlaag (Scabies)
- PCR (of serologie) op LGV (lymfogranuloma venereum), Chlamydia serotype L1, L2, L3)
- biopt
- conjunctiva NAAT of kweken op gonorroe en Chlamydia
- midstream urine onderzoek bij vrouwen

Differentiële diagnose:
De DD van SOA is overzichtelijk in te delen door uit te gaan van klachten(patronen) zoals verhoogde afscheiding (vaginitis/fluor-groep), pijn bij het plassen (urethritis-groep), zweertjes (ulcus genitalis), buikpijn (P.I.D. (pelvic inflammatory disease), wratjes (condylomata acuminata), etc. Zie verder onder differentiële diagnose van SOA

Behandeling:
Bij klachten, of op grond van de bevindingen bij sneldiagnostiek kan direct gestart worden met blinde therapie (zie de afzonderlijke hoofdstukken). Voor de meeste klachten zijn antibiotica schema's beschikbaar die alle mogelijke verwekkers elimineren (syndroom management). Desondanks zijn er meerdere redenen om toch eerst diagnostiek te doen: bevestiging van de diagnose (belangrijk voor uitleg aan de patient, contactopsporing, en epidemiologisch onderzoek); onderzoek naar resistentie (steeds minder van toepassing sinds introductie PCR); het mogelijk maken van meer gerichte therapie; en controle van resultaat van therapie.

Contactopsporing en Counseling:
Bij een SOA consult zijn de volgende aspecten van belang:
1. Correcte diagnostiek en therapie
2. Contactopsporing/partnerwaarschuwing en partnerbehandeling
3. Counseling/voorlichting over veilig vrijen


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.