Spruw (orale candidiasis, moniliasis) is een schimmelinfectie van de
mondholte, veroorzaakt door
Candida albicans. Het komt vaak voor bij
pasgeborenen (bij circa 4% van de zuigelingen, meestal bij kinderen jonger
dan zes weken). Kinderen kunnen worden besmet door bijvoorbeeld spenen of
tepels waar de gist op voorkomt. Moedermelk is een ideale voedingsbodem voor
Candida, omdat er veel melksuikers in zitten. Candida kan zich nestelen op
de huid rond de tepels die vaak continu vochtig is door lekkage van
moedermelk tijdens en tussen voedingen. Pasgeboren kunnen ook al tijdens de
geboorte met Candida gekoloniseerd worden, als er een vulvovaginale
candidiasis is. NB: de term spruw wordt soms ook gebruikt voor coeliakie.
Symptomen spruw bij het kind:Wit-witgrijs, moeilijk afstrijkbaar
beslag op tong of verhemelte, vaak op rode ondergrond en pijnlijk. Soms
alleen erythemateuze laesies. De slijmvliezen in mond en keelholte zijn
geïrriteerd, soms is er een parelmoerachtige glans op de lippen. Meestal
heeft het kind nergens last van, maar soms drinkt het onrustig, maakt een
klakkend geluid tijdens het drinken, laat herhaaldelijk de borst los of
weigert zelfs de borst. Soms is er tevens een hardnekkige luieruitslag.
Symptomen candida infectie van de borsten:Het voeden
is erg gevoelig. De tepels zijn branderig, kunnen jeuken en vertonen soms
schilfering of erosies of rhagaden (kloven). De huid van de tepel en
tepelhof die in contact komt met de mond van de baby kan roze tot rood zijn
en wat glanzen. Bij een donkere huid kunnen tepel en tepelhof
gehypopigmenteerd zijn. Moeders geven vaak aan dat in hun borst
speldenprikken te voelen zijn of een stekende pijn tijdens en na de voeding.
Verstopte melkkanaaltjes en mastitis kunnen voorkomen. De klachten kunnen
enkelzijdig of dubbelzijdig voorkomen. Soms heeft een moeder helemaal geen
symptomen. De diagnose kan worden bevestigd met een
KOH-preparaat.
![Candida infectie van de tepel (klik op foto voor vergroting) [bron: www.sciencephoto.com] Candida infectie van de tepel](../../../afbeeldingen/candida-tepelz.jpg) |
![Candida intertrigo (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Candida intertrigo](../../../afbeeldingen/candida-intertrigo-1z.jpg) |
![Candida intertrigo (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Candida intertrigo](../../../afbeeldingen/candida-intertrigo-2z.jpg) |
Candida
infectie van de tepel |
Candida onder de borsten |
Candida onder de borsten |
DD:
Tepeleczeem, irritatie van de tepels door verkeerd aanleggen, mastitis
(
S. aureus,
Streptoccocus pyogenes),
m. Paget
(zeldzaam).
Therapie:Vaak gaat candidiasis van de borst en spruw
bij de baby vanzelf over en is behandeling niet nodig. Behandeling is wel
nodig als het de borstvoeding verstoort door pijnklachten bij de moeder
(pijnlijke tepels) of onrustig drinken door de baby. De behandeling bestaat
uit hygiënische maatregelen en behandeling van moeder en kind met
antimycotica. Behandel een week door nadat de afwijkingen zijn verdwenen.
Behandel moeder met miconazol zalf FNA op de tepels (zie onder
antimycotica). Was de tepels voor de borstvoeding, een vieze smaak van
zalven kan de borstvoeding verstoren. Miconazol crème kan ook, is
makkelijker afwasbaar, maar wordt niet meer vergoed.
Behandeling van
het kind:Bij leeftijd < 4 maanden:
R/ nystatine orale suspensie
(100.000E per ml) 4 dd 1 tot 2 ml, of na elke voeding 0,5 tot 1 ml (maximaal
8 ml/dag).
Bij leeftijd > 4 maanden:
R/ Daktarin (miconazol) orale
gel, 20 mg/ml (80 ml). Zuigelingen en kinderen (4 mnd - 2 jr): 4 dd ¼
maatlepel (= 1.25 ml) gel. Aanbrengen na elke borstvoeding en zonodig
tussendoor (4 x per dag). De gel met een schone vinger goed uit smeren over
de hele mondholte, niet te veel anders kan de zuigeling zich verslikken of
de luchtpijp verstopt raken.
![Daktarin (miconazol) orale gel voor spruw (klik op foto voor vergroting) [bron: koekjesreclame] Daktarin (miconazol) orale gel voor spruw](../../../afbeeldingen/borstvoeding-1z.jpg) |
![Vroeger werd spruw met gentiaanviolet oplossing behandeld; in sommige landen gebeurt dat nog steeds en dat levert deze fantastisch mooi blauwpaarse babys op (klik op foto voor vergroting) [bron: internet] Vroeger werd spruw met gentiaanviolet oplossing behandeld; in sommige landen gebeurt dat nog steeds en dat levert deze fantastisch mooi blauwpaarse babys op](../../../afbeeldingen/gentiaan-violet-1z.jpg) |
Daktarin
orale gel |
gentiaanviolet oplossing |
Behandeling van de
moeder:R/ Miconazol zalf FNA of Daktarin zalf. Na elke borstvoeding (2-4
x per dag) de zalf dun aanbrengen op en rond de tepels, daarvoor eerst de
tepels goed afspoelen en afdrogen. Voor de borstvoeding tepels schoonmaken
omdat sommige zalven bitter smaken - de baby drinkt dan niet.
R/ Diflucan
(fluconazol) caps à 50, 150 of 200 mg bij hardnekkige Candida-infecties van
de borst. Start met 400 mg op dag 1, daarna 1 dd 100-200 mg gedurende 2-6
weken (afhankelijk van de ernst). Behandeling met lokaal antimycoticum
eventueel continueren. Fluconazol komt in de moedermelk maar in een lage
concentratie (niet schadelijk maar ook niet voldoende werkzaam voor spruw
bij de baby). Baby dus ook behandelen met miconazol orale gel of nystatine
gel.
R/ Gentiaanviolet 0.25% oplossing is ook effectief maar geeft
enorme paarsblauwe verkleuringen. Wordt in sommige landen nog steeds
toegepast, ook bij de baby.
Hygiënische maatregelen:Spoel
de borsten af met schoon water en houd ze zo goed mogelijk droog. Drogen aan
de lucht helpt (en zonnen ook). Gebruik schone zoogkompressen om de
tepelhuid droog te houden. Zoogkompressen zijn zachte absorberende
kompressen die in de BH worden gedaan en de tepels droog houden. Ze bestaan
in uitwasbare en wegwerpvarianten en zijn te koop bij de drogist of
apotheek. Was beha's, zoogkompressen en 'spuugdoekjes' op 60 °C. Was de
handen goed voor de voeding en na het verschonen van luiers. Gebruik schone
handdoeken of keukenpapier. Kook fopspenen, kolfonderdelen en flessen
dagelijks uit. Vervang spenen wekelijks. Houd speelgoed dat in het mondje
van de baby komt schoon. Bewaar oude afgekolfde melk niet, kan verontreinigd
zijn. Zorg er voor dat de huid van de tepels niet beschadigd wordt. Dit kan
gebeuren door verkeerd aanleggen van de baby of door blootstelling aan
vocht, warmte, broeien, tepelvormers en tepelbeschermers (tepelhoedjes).
Orale candidasis bij volwassenenBij volwassenen is candida
normaal op het mondslijmvlies aanwezig in de vorm van gisten. Onder bepaalde
omstandigheden kunnen de gisten overgaan in mycelia (hyphen) die de
hoornlaag binnendringen en een ontstekingsreactie veroorzaken met een wit
beslag. Orale candidiasis bij volwassenen ontstaat vaak bij een verminderde
weerstand (immunosuppressiva, chemotherapie, HIV, stress), na een
antibiotica kuur, bij diabetes, zwangerschap en bevalling, en soms na
gebruik van hormoonpreparaten (waaronder OAC).
Therapie:R/
Daktarin (miconazol) orale gel, 20 mg/ml. 4 dd ½ tot 1 maatlepel (2.5-5 ml)
gel zolang mogelijk in mond houden, dan doorslikken. Doorgaan tot 2 dagen na
genezing.
R/ Trisporal (itraconazol) 1 dd 1-2 caps à 100 mg gedurende 2
weken.
R/ Nystatine suspensie 100.000 E/ml, 4 dd 1 ml. Zolang mogelijk in
de mondholte houden, dan doorslikken (gevaarloos; doorgaan tot 48 uur na
genezing). Aanstippen met 1 ml suspensie kan ook.
R/ Fungizone
(amfotericine B) orale suspensie 100 mg/ml; 40 ml. 4 dd 1 ml orale
suspensie.
R/ Diflucan (fluconazol) 200-400 mg op de eerste dag, gevolgd
door 1 dd 100-200 mg gedurende 1-3 weken.
Profylactisch: 1 dd 100-200 mg of 3 x per week 200 mg.
Referenties
1. |
Mulder-Wildemors LGM, Verduijn MM. Candidiasis bij borstvoeding. Pharm Sel
2004;20:49-52. |
2. |
NHG standaard Zwangerschap en kraamperiode M32
(maart 2012). |
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC, Amsterdam.