Trichorrhexis nodosa is een haarafwijking waarbij multipele breuken ontstaan in de haren, klinisch zichtbaar als kleine (witte) verdikkingen in het haar. Het wordt vooral gezien op het behaarde hoofd maar kan ook andere lichaamsbeharing treffen. De haren zijn heel kwetsbaar en breken gemakkelijk af. Ter plaatse van de breuk is de haar versplinterd, onder de elektronenmicroscoop is dat het mooist te zien en dit beeld wordt beschreven als twee bezems of kwasten die in elkaar zijn geduwd.



Trichorrhexis nodosa wordt meestal veroorzaakt door beschadiging van het haar door excessief fysisch of chemisch trauma zoals veelvuldig borstelen, tics en trichotillomanie, krabben, hitte behandelingen om te krullen of te ontkroezen, permanentvloeistof, chemische ontkroesmiddelen, haarverf, blonderen, langdurige blootstelling aan UVB. Het kan ook een congenitale aandoening zijn waarbij het haar abnormaal kwetsbaar is en bij blootstelling aan gewone behandelingen zoals kammen of borstelen al breekt. Congenitale trichorrhexis nodosa is meestal vanaf de geboorte manifest of in de eerste 2 levensjaren. Fragiele haren leidend tot trichorrhexis nodosa kan ook verworven zijn, dit ziet men bij malnutritie syndromen, ijzergebrek, endocrinologische afwijkingen, genetische afwijkingen in keratines (argininosuccinic aciduria, trichothiodystrophy, Menkes disease), biotinidase deficiëntie, trichohepatoenteric syndrome, en bij hypothyreoidie. Trichorrhexis nodosa door trauma wordt vaak gezien bij kroeshaar, als gevolg van haarbehandelingen, met name ontkroesmethoden.

Trichorrhexis nodosa kan ook worden gezien bij congenitale haarafwijkingen waarbij de vorm en/of de structuur van de haren abnormaal is, zoals bamboo hairs (trichorrhexis invaginata), pili torti, monilethrix, pseudomonilethrix, en Menkes disease (kinky hair disease). Bij trichorrhexis invaginata ontstaan nodi omdat de haren in elkaar schuiven. Dit is zeer zeldzaam, het wordt o.a. gezien bij het Netherton syndroom. Bij het Netherton syndroom (ichthyosis linearis circumflexa) kunnen trichorrhexis nodosa, trichorrhexis invaginata, en pili torti naast elkaar aanwezig zijn. Bij pili torti zijn de haren afgeplat en spiraalvormig draaiend om hun as. Pili torti kan ontstaan als een autosomaal erfelijke haarziekte zonder verdere afwijkingen, en het wordt ook gezien bij het Netherton syndroom en bij Menkes disease, een congenitaal defect in het kopermetabolisme. Bij monilethrix zijn er elliptische verdikkingen in het haar afgewisseld door versmalde gedeelten, bij pseudomonilethrix onregelmatige verdikkingen. Beide afwijkingen zijn autosomaal dominant en zeldzaam.

DD: trichorrhexis invaginata, hoofdluis, trichomycosis, piedra, tinea capitis, pityriasis capitis, pili torti, Menkes syndroom, monilethrix, trichothiodystrofie, Netherton syndroom, argininosuccinic aciduria, hypothyreoïdie, alopecia areata, alopecia androgenetica, trichotillomanie, loose anagen hair syndrome, uncombable hair syndrome.

Diagnostiek:
Haren afknippen en bekijken onder de microscoop. Met een dermatoscoop kan het soms ook worden gezien. In sommige ziekenhuizen is elektronenmicroscopie beschikbaar, dit is geen noodzakelijke diagnostiek maar levert wel de duidelijkste afbeelding. Bij trichothiodystrofie de haren bekijken met gepolariseerd licht, dit levert een strepenpatroon op. Eventueel mycologisch onderzoek. Bij verdenking op malnutritie syndromen of deciënties verwijzen naar de kinderarts voor aanvullend onderzoek (aminozuren, koper, ijzer, bloedbeeld, TSH.



Therapie:
De behandeling bestaat uit het vermijden van trauma en haarbeschadigende (kappers-)behandelingen.
Voorzichtig kammen en borstelen, gebruik anti klit shampoo en conditioners en middelen tegen gespleten haarpunten.
Behandel onderliggende huidziekten en jeuk op het behaarde hoofd.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.
drs. Bjorn C. Scholten. Artsassistent Dermatologie, AMC, Amsterdam.