Terra firma-forme dermatosis (synoniem: phaeoderma, feoderma) is een huidafwijking waarbij de huid plaatselijk donker verkleurd is. Het lijkt alsof er vuil op de huid zit, maar het is er niet zomaar af te wassen met water en zeep. Toch is het niets anders dan een laagje adherente huidschilfers en het is er af te poetsen, niet met water en zeep maar wel met alcohol of isopropylalcohol (alcohol voor huidreiniging). De oorzaak is niet precies bekend. Er is een theorie dat het misschien wordt veroorzaakt door Malassezia furfur en daarmee lijkt op 'confluent and reticulate papillomatosis' van Gougerot-Carteaud. Phaeoderma (pheoderma, feoderma) (Phaeo = dusky, duister, donker) betekent bruine verkleuring van de huid. De term phaeoderma wordt in de internationale literatuur niet zovaak gebruikt, gangbaarder is de term terra firma-forme dermatosis, wat zoiets betekent als aardkorst-vormig (letterlijk betekent 'terra firma' het vasteland).



DD: verruceuze epidermale naevus, dermatosis neglecta, acanthosis nigricans, confluent and reticulate papillomatosis (Gougerot-Carteaud syndroom), hyperkeratotic head and neck Malassezia dermatosis, atopisch eczeem met postinflammatoire hyperpigmentatie, atopic dirty neck, amyloidose, X-linked ichthyosis, 'frictional asymptomatic darkening of the extensor surfaces', en 'idiopathic deciduous skin'.

Terra firma forme dermatosis kan worden onderscheiden omdat het niet af te wassen is met water en zeep maar wel met isopropyl alcohol. Anders dan bij dermatosis neglecta wordt het gebied door de patiënt normaal gewassen. Er kunnen gisten aanwezig zijn in terra firma-forme dermatosis, mogelijk hebben die een rol in het ontstaan er van. Confluent and reticulated papillomatosis van Gougerot-Carteaud is dikker en heeft een fluweel-achtig aspect en is duidelijk geassocieerd met Malassezia. Het zit ook op andere plaatsen (romp) en is er niet af te wassen met een alcohol watje. Ook acanthosis nigricans is niet afpoetsbaar.

Therapie:
Wassen met water en zeep, of poetsen met een ruw gaas met alcohol (bij voorkeur isopropyl alcohol). Eventueel verweken door een bad of door keratolytische lotions of zalven met ureum, salicylzuur of melkzuur.

Een bruine adherente schilfering kan ook ontstaan als de huid ter plaatse langdurig helemaal niet meer gewassen wordt, dit wordt dermatosis neglecta genoemd. Hierbij ontstaan gelige hyperkeratotische soms verruceuze plaques, die er met alcohol of met water en zeep, of met keratolytica af te halen zijn. Het is een ophoping van huidschilfers, talg, zweet en bacteriën. Dermatosis neglecta ontstaat bij personen die hun huid niet meer wassen. Dat kan zijn om psychologische of psychiatrische redenen, maar ook omdatde patiënt er niet bij kan, bijvoorbeeld omdat het ingezwachteld of ingegipsd is, of vanwege paresen of bewegingsbeperkingen in een gewricht.

DD: verruceuze epidermale naevus, terra firma-forme dermatosis, acanthosis nigricans, confluent and reticulate papillomatosis (Gougerot-Carteaud syndroom), hyperkeratotic head and neck Malassezia dermatosis, ichthyosis, hyperkeratose bij veneuze insufficiëntie.

Therapie:
Wassen met water en zeep en een washandje, of poetsen met een ruw gaas met alcohol. Eventueel verweken door een bad of door keratolytische lotions of zalven met ureum, salicylzuur of melkzuur. Speciaal genoemd worden reinigingsdoekjes met isopropyl alcohol. Dit wordt zowel als diagnostiek gebruikt (als het er af te vegen is is het dermatosis neglecta of phaeoderma / terra firma-forme dermatosis) als voor de behandeling.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.