Voetschimmel (tinea pedis, dermatomycosis pedis, athlete's foot) is een huidinfectie veroorzaakt door schimmels (dermatofyten), die de hoornlaag van de opperhuid aantasten en een ontstekingsreactie veroorzaken. Het komt vaak voor, bij circa 10% van de bevolking, bij volwassen mannen oplopend tot 20%, maar het veroorzaakt niet altijd klachten.

Schimmels komen overal in de natuur voor en laten sporen achter die onder vochtige omstandigheden zoals in slecht ventilerende schoenen en/of bij zweetvoeten makkelijk kunnen uitgroeien tot schimmeldraden. Voetschimmel wordt ook wel ‘zwemmerseczeem’ of ‘athlete’s foot’ genoemd omdat het kan worden opgelopen in douche- en kleedruimten waar sporen op de vloeren aanwezig zijn.

Klinisch beeld:
Schilfering en kloofjes tussen de tenen (vooral de ruimte tussen de 4e en de 5e teen), jeukende vesikels aan de voetzolen, of erythematosquameuze laesies op de voetzolen en aan de voetranden (mocassin type dermatomycosis). Ook de nagels kunnen zijn aangedaan (brokkelige nagels, hyperkeratose, gele verkleuring, zie onder onychomycosis). Soms een onaangename geur (‘tenenkaas’). Bij een tinea pedis kan acrovesiculeus eczeem aan de handen en/of de voeten ontstaan.


Diagnostiek:
De diagnose wordt gesteld op het klinisch beeld en kan worden bevestigd met een KOH preparaat. De grootste kans op het vinden van schimmeldraden is als daarvoor een velletje wordt losgetrokken en het vitale deel daarvan dat nog vast zat op de huid onder de microscoop wordt gelegd. Niet alle schimmels maken lange hyphen, een negatief KOH preparaat sluit niet uit dat het toch een mycose is.



Therapie:
Voetschimmel kan goed worden behandeld met een lokaal antimycoticum gedurende 2-4 weken. Onychomycose kan alleen worden behandeld met systemische antimycotica. Lokale antimycotica kunnen worden voorgeschreven op recept, maar de meeste worden niet vergoed m.u.v. Daktacort en Loprox. Bij een eerdere bezuinigingsronde zijn veel dermatica die ook zonder recept te koop zijn bij drogist, apotheek en supermarkt uitgesloten van vergoeding. De kosten van geneesmiddelen die via de apotheek worden geleverd gaan van het eigen risico af, soms is het goedkoper om zelf een tube Daktarin of Lamisil te kopen bij de drogist (rond de 15 euro per 30 g). Bij uitgebreide mycosen kunnen ook systemische antimycotica worden voorgeschreven.

Verder is het van belang om de voeten goed schoon en droog te houden. Goed ventilerende schoenen dragen, voeten goed afdrogen, talkpoeder of miconazol strooipoeder gebruiken, sokken regelmatig wisselen. Niet elke dag dezelfde schoenen dragen maar wisselen zodat ze kunnen drogen.

Imidazol derivaten
R/ Miconazol Zalf FNA (miconazolnitraat 2% (20 mg/g) in cetomacrogolzalf). 
R/ Myk (sulcanozol 1%) lotion 20 ml.
R/ Myk (sulcanozol 1%) crème, tube à 30 g.
R/ Daktarin (miconazol 2%) crème, tube à 30 g, strooipoeder 20 g, tinctuur (applicatievloeistof) 30 ml.
R/ Lamisil (terbinafine 1%) crème, tube à 15 g, huidspray 15 ml, oplossing 'Once' 4 ml.
R/ Lamisil (terbinafine 1%) dermgel, tube à 15 g.
R/ Clotrimazolcrème 1%, tube à 20 g.
R/ Clotrimazolzalf 1% FNA (unguentum clotrimazoli 1% FNA), tube à 30 g.
Clotrimazolzalf FNA werd opgenomen in het FNA als alternatief voor miconazol vanwege de interactie die miconazol soms kan geven met orale antistolling (coumarine). Het werd ook vergoed, als FNA preparaat. In 2015 zijn echter diverse preparaten waaronder deze door de zorgverzekeraars uit de vergoeding gegooid.
R/ Canesten foot (clotrimazol 1%), tube à 20 g, huidspray 25 ml, strooipoeder 30 g.
R/ Canesten skin (clotrimazol 1%), tube à 30 g.
   
Ketoconazol
R/ Nizoral (ketaconazol 2%) crème, tube à 30 g.
Bij huidinfecties met Trichophyton, Epidermophyton, Pityrosporum, Microsporum, Candida, en seborroisch eczeem.
 
Hydroxiperidonderivaten
R/ Loprox (ciclopirox 1%) crème, tube à 30 g.

Nystatine
R/ Nystatine crème, tube à 30 g.
R/ Nystatine zalf, tube à 30 g.
R/ Nystatine suspensie, flacon à 120 ml.
 
Imidazol derivaten gecombineerd met zinkoxide
R/ Miconazol Zinkoxidekalkwaterzalf FNA (miconazol base 2% (20 mg/g) in zinkoxidekalkwaterzalf.
R/ Miconazol Zinkoxidesmeersel FNA (miconazolnitraat 2% (20 mg/g) in zinkoxidesmeersel).
 
Imidazol derivaten gecombineerd met corticosteroïden
R/ Daktacort crème of zalf (miconazol 2%, hydrocortison 1%), tube à 30 g.
R/ miconazol-hydrocortison crème generiek.
R/ Hydrocortison 1% in Nizoral crème.
R/ Triamcinolon 0.1% in Nizoral crème.
 
Overige preparaten
R/ sulfur praecipitatum 5-10% in zinkoxidesmeersel FNA.
R/ Whitfield crème (benzoëzuursalicylzuurcrème FNA) of zalf (benzoëzuursalicylzuurcrème FNA).

Orale (systemische) antimycotica: (zie ook: antimycotica in de dermatologie)
Geïndiceerd bij uitgebreide of therapieresistente schimmelinfecties.
R/ itraconazol 1 dd 1 caps à 100 mg gedurende 4 weken bij tinea pedis en tinea manuum; 1 dd 200 mg gedurende circa 3 maanden voor onychomycose (pulse: 1 week per maand 2 dd 200 mg).
R/ terbinafine 1 dd 250 mg gedurende 2-6 weken (tinea pedis), of 6-17 weken (onychomycosis). Bij schimmelinfecties van de huid en nagels door dermatophyten zoals Trichofyton rubrum, T. mentagrofytes, T. verrucosum, T. violaceum, Microsporum canis, en Epidermophyton floccosum.
R/ fluconazol caps à 50, 150 of 200 mg. Bij tinea pedis, tinea corporis, tinea cruris en dermale candida-infecties 150 mg per week of 1 dd 50 mg gedurende 2-4 weken, bij tinea pedis zonodig 6 weken. Bij onychomycose 150 mg 1 keer per week tot de geïnfecteerde nagel is vervangen, bij vingernagels doorgaans 3-6 maanden en bij teennagels 6-12 maanden.





Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.