Ulcera ongeacht de oorzaak zijn vaak gecontamineerd met uiteenlopende bacteriën zoals stafylokokken (S. aureus), Pseudomonas aeruginosa, E. coli, Bacteroides fragilis, Enterococcus species, Corynebacterium species, Bacillus species, Proteus species, Enterobacter species, Klebsiella species, Morganella morganii, Serratia marcescens, en ook hemolytische streptokokken (Streptococcus pyogenes) en Streptococcus dysgalactiae.

Het aantreffen van deze bacteriën in een wond betekent niet automatisch dat er ook behandeld moet worden. Het besluit om een antibacteriële behandeling te starten hangt af van klinische criteria. Redenen voor behandelen kunnen zijn klinische tekenen van infectie (koorts, roodheid, warmte, pijn), het aantreffen van micro-organismen die schadelijk zijn voor de wondgenezing en/of systemische klachten kunnen veroorzaken zoals hemolytische streptokokken, uitgebreide roodheid rondom een ulcus (DD: perifocaal eczeem), veel groenig exsudaat, of een vieze stank. Ook stagnatie van de genezing waarbij infectie een mogelijke oorzaak is. En preventief bij een huidtransplantatie.

Meestal wordt bij verdenking op een relevante infectie gekozen voor systemische behandeling met antibiotica. Enkele opties zijn:
R/ flucloxacilline 4 dd 500 mg of 3 dd 1000 mg.
R/ clindamycine 3 dd 600 mg.
R/ amoxicilline-clavulaanzuur 3 dd 500/125 mg.
R/ cefalexine 4 dd 500 mg.
R/ ciprofloxacine 2 dd 500-750 mg.
R/ ciprofloxacine 2 dd 750 mg + clindamycine 4 dd 300 mg.
Zie ook antibiotica in de dermatologie en antibiotica bij de geïnfecteerde diabetische voet

Men kan er ook voor kiezen om te behandelen met lokale antibacteriële middelen zoals betadine jodium, chloorhexidine, EUSOL (natriumhypochloriet), Prontosan, Microcyn, Iodosorb, Flammazine, zilver-verbanden en honing. Zie voor een compleet overzicht van alle producten de website www.wondbedekkers.nl. Daar is ook een uitgebreide uitleg te vinden over de werking van de antibacteriële producten.

Lokale antibacteriële producten kunnen een goed alternatief zijn. Sommige bacteriën zoals Pseudomonas aeruginosa en MRSA (meticilline resistente S. aureus) zijn met antibiotia soms heel moeilijk te bestrijden, maar zijn wel eenvoudig te elimineren met EUSOL-praffine (natriumhypochloriet oplossing). Het nadeel is wel dat de lokale therapie één of meerdere keren per dag moeten worden aangebracht.

Pseudomonas kan moeilijk te bestrijden zijn. Resistentie tegen antibiotica komt vaak voor, soms zijn alleen bepaalde intraveneuze middelen nog effectief. Indien antibiotica gebruik niet wenselijk is, kan men met lokale antiseptische oplossingen proberen de hoeveelheid Pseudomonas te verminderen. Naast azijnzuur oplossing zijn ook andere lokale producten effectief tegen Pseudomonas zoals EUSOL, Prontosan, Microcyn, Iodosorb, Flammazine, zilver-verbanden en honing. Betadine jodium is waarschijnlijk ook effectief maar daar is weinig literatuur over te vinden. Chloorhexidine en furacine-oplossing zijn weinig effectief tegen Pseudomonas. Over de zilververbanden is twijfel. Onder laboratorium omstandigheden remt zilver de groei van bacteriën, maar het is niet zeker of in een ulcus ook relevante remming wordt bereikt.

Vieze wonden kunnen mechanisch worden gereinigd door er 3 x per dag vochtige gazen gedrenkt in 0.9% NaCl op aan te brengen (zonder een vetgaas of andere wondcontact laag er tussen). Bij het verwijderen van de gazen wordt iedere keer exsudaat, pus, fibrine en necrose weg getrokken. In plaats van fysiologisch zout kunnen gazen ook worden doordrenkt in een antiseptische oplossing zoals betadine jodiumoplossing, azijnzuur 1% oplossing, zilvernitraat 0.5% oplossing, metronidazol 1% oplossing, Prontosan oplossing, natriumhypochloriet oplossing, en EUSOL-paraffine (natriumhypochloriet met paraffine emulsie). Het meest effectieve product is EUSOL-paraffine, dat maar 2 x per dag hoeft te worden aangebracht en actief chloor bevat, dat alle micro-organismen doodt. Het nadeel van EUSOL-paraffine is dat het pijnlijk kan zijn. Het is niet schadelijk voor de wondgenezing, wonden worden er juist mooi schoon en rood granulerend van. De negatieve verhalen over EUSOL zijn verspreid door fabrikanten van wondbedekkers en alleen gebaseerd op in vitro experimenten waarbij chloor werd toegevoegd aan fibroblasten kweken.

Er bestaan ook wondbedekkers met antibacteriële eigenschappen:
- Antibacteriële of antiseptische verbandgazen
- Antibacteriële of antiseptische overige producten
- Zilver bevattende producten
- Honing bevattende producten

Locale antiseptische en desinfecterende therapie bij wondinfectie:
Voor gebruik in of op wonden komen in aanmerking:

Zalven:
R/ Flammazine crème (zilversulfadiazine creme 1%), tube 50 g / pot 500 g.
R/ Flammacerium crème (zilversulfadiazine 1%, cerium) pot 500 g.
R/ Betadine zalf 30 / 50 g.
R/ Braunol (povidon jodium) zalf afb tube 20 / 100 / 400 g, pot 1000 g.
R/ Iodosorb (cadexomeer jodium) zalf 20 / 40 g.
R/ Fucidine crème (fucidine 2%) tube 15 / 30 g.
R/ Fucidine zalf (fucidine 2%) tube 15 / 30 g.
Bactroban zalf (mupirocine) is in principe ook mogelijk maar dit wordt bijvoorkeur niet op de huid toegepast om resistentie ontwikkeling van stafylokokken te voorkomen. Bactroban wordt namelijk als neuszalf gebruikt bij stafylokokken dragerschap en MRSA.

Gazen:
R/ Betadine (povidon jodium) desinfectie zalfgaas 10 x 10 cm.
R/ Braunol (povidon jodium) zalfgaas 7.5 x 10 cm, 20 x 10 cm.
R/ Inadine (povidon jodium) antibacterieel zalfgaas 5 x 5 cm, 9.5 x 9.5 cm.
R/ Iodosorb (cadexomeer jodium) compres 6 x 4 cm, 6 x 8 cm.
R/ Iodozyme wound dressing (jodium) 5 x 6.5 cm, 10 x 10 cm.
R/ Oxyzyme wound dressing (jodium) 5 x 6.5 cm, 10 x 10 cm.
R/ Fucidin (fusidine) Intertulle gaascompres 10 x 10 cm.
R/ Bactigras antibacterieel vetgaas (0.5% chloorhexidine) 5 x 5 cm, 10 x 10 cm, 15 x 20 cm, 100 x 15 cm.

Oplossingen en gels:
R/ Betadine jodium oplossing (lotion) 10%, flacon 10 / 30 / 120 / 500 ml.
R/ Braunol (povidon jodium) lotion 75 mg/g, 30 / 100 / 500 ml.
R/ Natriumhypochlorietsmeersel 0.25% FNA (EUSOL-paraffine), flacon 300 ml.
R/ Natriumhypochlorietoplossing 0.5% FNA (EUSOL), flacon 100 / 300 ml.
R/ Chloorhexidine digluconaat spoeling 0.1% FNA  in water, flacon à 300/1000 ml.
R/ Chloorhexidine oplossing 1% in water FNA 100 / 1000 ml.
R/ Azijnzuur oplossing 1% FNA, flacon à 300 / 1000 ml (tegen Pseudomonas).
R/ Metronidazol 1% in carbomeerwatergel FNA, 100 ml (anaëroben, Bacteroides species, oncologische wonden).
R/ Prontosan Oplossing, 40 / 350 / 1000 ml.
R/ Prontosan Wound Gel, 30 / 250 ml.
R/ Prontosan Woundgel X. 50 ml.
R/ Prontosan wondspray, 75 ml.
R/ zilvernitraat 0.5% oplossing (magistraal). Al jaren geleden voordat alle zilververbanden in de mode kwamen werden veneuze ulcera standaard ingesmeerd, onder het compressieverband, met zilver in carbowax, ook een magistrale bereiding:
R/ zilvernitraat 0.5 g, aqua dest 2 ml, carbowax 4000 40 g, carbowax 400 60 g.

Rond ulcera kunnen beschermende producten worden aangebracht zoals:
R/ Zinkoxidesmeersel FNA.
R/ vaseline of paraffine-vaseline aa.
R/ Cavilon barrière crème.
Zie ook onder perifocaal / coccogeen eczeem.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.