CONTACT URTICARIA (t.g.v. CONTACTALLERGENEN EN CONTACTAGENTIA) home ICD10: L50.6

Contact-urticaria is urticaria die ontstaat ten gevolge van direct huidcontact met een allergeen of agens. Een bekende veroorzaker is latex. De reactie beperkt zich meestal tot de contactplaats, maar ook een gegeneraliseerde urticaria is mogelijk, en zelfs verschijnselen als astma, rhinitis, conjunctivitis, oedeem van de tractus digestivus en anafylactische shock. De galbulten verschijnen binnen een half uur en zijn na enkele uren meestal weer verdwenen (per definitie vluchtig, anders betreft het een contacteczeem). Contact urticaria wordt onderverdeeld in immunologische contact urticaria (ICU, sensibilisatie vooraf is nodig) en niet-immunologische contact urticaria (NICU). NICU komt het meest voor.

Contact urticaria Contact urticaria
contact urticaria contact urticaria


De reacties variëren van mild erytheem, lichte induratie tot anafylactische shock:
Stadium 1: lokale urticaria, dermatitis, jeuk, tintelen, branden.
Stadium 2: gegeneraliseerde urticaria.
Stadium 3: astma, rhinitis, zwelling lippen, slikklachten, heesheid, misselijk, braken, diarree.
Stadium 4: anafylactische shock.
  
De meeste vormen van contact urticaria veroorzaken uitputting van de mestcellen (tachyfylaxie), waarna de huid in een refractaire periode komt die 2-3 dagen kan duren. Daarom levert het onderzoek van de huid meestal niet veel op. Alleen in de acute fase kan men urticaria en angio-oedeem zien. Krabeffekten kunnen het beeld doen lijken op een contacteczeem (type IV-allergie). Dat de urticaria veroorzaakt wordt door een contactagens moet vooral blijken uit de anamnese. De patiënt verdenkt zelf een bepaalde stof of vertelt dat de klachten (jeuk, brandend gevoel, urticae die snel komen en verdwijnen) steeds onder bepaalde omstandigheden ontstaan. Een atopische constitutie vormt een geringe predisponerende factor. De verschijnselen zijn meestal beperkt tot een klein gebied en hebben een vorm en lokalisatie die te verklaren zijn door contact met een bepaald product.

Een groot aantal geneesmiddelen, voedingsmiddelen, cosmetica, planten, dierlijke producten en industriële producten kan contact urticaria veroorzaken. Meestal is het gerelateerd aan het beroep; het komt vooral voor in de kappersbranche en cosmeticabranche, de gezondheidszorg, de voedingssector, de horeca en de agrarische sector. In de cosmeticabranche o.a. ICU door parfum, ammoniumpersulfaat, formaldehyde, chloorhexidine, acrylaten en latex, en NICU door formaldehyde, formaldehydedonoren, methylchloroisothiazolinon, parabenen, sorbinezuur, benzoëzuur en parfum. In de gezondheidszorg o.a. latex, eugenol, en antibiotica. In de horeca en voedingsbranche: fruit, groenten, kruiden, vlees, vis, melkproducten. In de agrarische sector door dierlijke producten, medicamenten, pesticiden, desinfectantia, conserveringsmiddelen, rubber, planten, kunststoffen, etc. Zie ook onderstaande tabel.

Producten die contacturticaria kunnen veroorzaken:
Geneesmiddelen
alcohol
etyl/cetyl/stearylalcohol
aloe-extract
aminofenazon
aspirine
bacitracine
benzocaïne e.a. caïnen
benzophenonen
benzoylperoxide
cefalosporinen
chlooramfenicol
chloormethinechloride
chloorpromazine
clioquinol
dimethylsulfoxide
emetinechloride
gentamicine
kamfer
menthol
methylnicotinaat
neomycine
oestrogeencremes
para aminobenzoezuur
penicilline
polyethyleenglycol
polysorbaat
promethazine
propyleenglycol
streptomycine
tetanus toxine
thurfylnicotinaat
tripelennaminechloride

Industriële producten
acrylmonomeren
alifatische polyamiden
aminothiazol
ammonia
epoxyhars
kleurstoffen
natriumsulfide
teak
terpinyl acetaat
tropisch hardhout
zwaveldioxide
plastics: polyethyleen, PVC
platinumzouten
rubber
Voedingsmiddelen
aardappels
alcohol
aldehyden (alyfatische)
andijvie
appels
azijnzuur
benzoezuur, benzoaten
butylalcohol
butylhydroxytolueen (E321)
butyraat
citrusvruchten (schil)
cremodan SE 40 (emulgator)
ei-wit
ethylalcohol
kalkoen
kip (hart en spier)
kaneelaldehyde
kaneelzuur
kreeftachtigen
kruiden
lamsvlees
meel
noten
para aminosalicylzuur
PABA en parabenen (E214-218)
perubalsem
salicylaten
selderie
sla
vanille
vis
wortelen

Overige producten
ammoniumpersulfaat
arsphenamine
butylhydroxytolueen
calciumhypochloride
cobaltchloride
diethylfumaarzuur 
diethyltoluamide
fiberglas
formaldehyde
latex
lindaan
mercuroammoniumzouten
natriumhypochloride
nylon, perlon
para aminodiphenylamine
phenylmercuroproprionzuur
Dieren/dierlijke producten
artropoden
haar dier/mens
huidschilfers dier/mens
motten
kakkerlakken
huisstof
placenta koe (dierenarts)
rupsen
speeksel honden en katten
sperma
wol, zijde

Planten
algen
brandnetel
cactus
cotoneaster
dammeri
Dieffenbachia
klimop
korstmossen
microphylla
pollen
zeewiersoorten

Cosmetica
anti-oxydantia
conserveringsmiddelen
creme bases (macrogol)
deodorantia (antizweet-
   poeder/vloeistof FNA)
haarbleekmiddel
   (ammonium persulfaat)
haarsprays (para aminodi-
   phenylamine, clioquinol)
henna haarverf
make-up (kleurstoffen)
nagellak
parabenen
parfums
rouge
shampoo
sunscreens (benzophenonen, PABA)
tandpasta
zeep

Bewijzen van een contact urticaria:
1. Provocatie. In sommige gevallen is het mogelijk een bepaald allergeen of agens dat uit de anamnese naar voren komt (cosmetica, medicijnen, voedingsmiddelen, planten) eenvoudigweg met de huid in contact te brengen en 20-30 minuten te wachten op een eventuele reactie. Fout-negatieve reacties komen voor als de patiënt nog in de refractaire periode verkeert (72 uur na contact met een allergeen, of na eerdere provocatieproeven) of langwerkende antihistaminica heeft gebruikt. Provocatie is niet zonder gevaar, sommige allergenen zoals latex kunnen heftige reacties veroorzaken inclusief shock.
 
2. Epicutaan contactallergologisch onderzoek. Een filtreerpapiertje doordrenkt met een oplossing van de verdachte stof wordt, niet onder occlusie ('open patch test') op rug of buigzijde onderarm aangebracht. Men kan ook 0.1 ml v.d. vloeistof op 3x3 cm huid uitsmeren met een glazen staafje. Bij heftige reacties verdunningen gebruiken in de range 1:10 tot 1:1000. Aflezen na 20 min, bij NICU ook na 40 en 60 min. Bij contacturticaria ontstaat meestal binnen 20-30 min een positieve reactie: folliculair of maculair erytheem en papels, eventueel erytheem buiten het applicatiegebied ('flare'). Bij negatief resultaat eventueel een gesloten patch test verrichten, af te lezen na 15-20 minuten (cave anafylactische reactie).
        
Positieve resultaten bij intracutaan onderzoek zijn niet bewijzend voor de diagnose contact urticaria. Bij het onderzoek naar type IV allergie (gesloten patch test), waarbij men na 48-72 uur afleest, wordt contact urticaria gemist. Na 48-72 uur zijn er bij contact urticaria geen verschijnselen zichtbaar noch op te wekken, omdat de huid in de refractaire periode verkeert.
 
 
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.

31-05-2023 (JRM) - www.huidziekten.nl W3C-html-4.01-valid



Diagnosecodes:
ICD10 L50.6 Contact-urticaria
ICD10 L50.6 Contact urticaria
SNOMED 19364004 Contact urticaria
DBC 23 spacer Urticaria

ICD10 L50.6 Contact-urticaria: immunologische contact urticaria (ICU)
ICD10 L50.6 Contact urticaria: immunologic contact urticaria (ICU)
SNOMED 402304007 Allergic contact urticaria
DBC 23 spacer Urticaria

ICD10 L50.6 Contact-urticaria: non-immunologische contact urticaria (NICU)
ICD10 L50.6 Contact urticaria: non-immunological contact urticaria (NICU)
SNOMED 402305008 Non-immunological contact urticaria
DBC 23 spacer Urticaria