Contact-urticaria is urticaria die ontstaat ten gevolge van direct huidcontact met een allergeen of agens. Een bekende veroorzaker is latex. De reactie beperkt zich meestal tot de contactplaats, maar ook een gegeneraliseerde urticaria is mogelijk, en zelfs verschijnselen als astma, rhinitis, conjunctivitis, oedeem van de tractus digestivus en anafylactische shock. De galbulten verschijnen binnen een half uur en zijn na enkele uren meestal weer verdwenen (per definitie vluchtig, anders betreft het een contacteczeem). Contact urticaria wordt onderverdeeld in immunologische contact urticaria (ICU, sensibilisatie vooraf is nodig) en niet-immunologische contact urticaria (NICU). NICU komt het meest voor.



De reacties variëren van mild erytheem, lichte induratie tot anafylactische shock:
Stadium 1: lokale urticaria, dermatitis, jeuk, tintelen, branden.
Stadium 2: gegeneraliseerde urticaria.
Stadium 3: astma, rhinitis, zwelling lippen, slikklachten, heesheid, misselijk, braken, diarree.
Stadium 4: anafylactische shock.
  
De meeste vormen van contact urticaria veroorzaken uitputting van de mestcellen (tachyfylaxie), waarna de huid in een refractaire periode komt die 2-3 dagen kan duren. Daarom levert het onderzoek van de huid meestal niet veel op. Alleen in de acute fase kan men urticaria en angio-oedeem zien. Krabeffekten kunnen het beeld doen lijken op een contacteczeem (type IV-allergie). Dat de urticaria veroorzaakt wordt door een contactagens moet vooral blijken uit de anamnese. De patiënt verdenkt zelf een bepaalde stof of vertelt dat de klachten (jeuk, brandend gevoel, urticae die snel komen en verdwijnen) steeds onder bepaalde omstandigheden ontstaan. Een atopische constitutie vormt een geringe predisponerende factor. De verschijnselen zijn meestal beperkt tot een klein gebied en hebben een vorm en lokalisatie die te verklaren zijn door contact met een bepaald product.

Een groot aantal geneesmiddelen, voedingsmiddelen, cosmetica, planten, dierlijke producten en industriële producten kan contact urticaria veroorzaken. Meestal is het gerelateerd aan het beroep; het komt vooral voor in de kappersbranche en cosmeticabranche, de gezondheidszorg, de voedingssector, de horeca en de agrarische sector. In de cosmeticabranche o.a. ICU door parfum, ammoniumpersulfaat, formaldehyde, chloorhexidine, acrylaten en latex, en NICU door formaldehyde, formaldehydedonoren, methylchloroisothiazolinon, parabenen, sorbinezuur, benzoëzuur en parfum. In de gezondheidszorg o.a. latex, eugenol, en antibiotica. In de horeca en voedingsbranche: fruit, groenten, kruiden, vlees, vis, melkproducten. In de agrarische sector door dierlijke producten, medicamenten, pesticiden, desinfectantia, conserveringsmiddelen, rubber, planten, kunststoffen, etc. Zie ook onderstaande tabel.


Bewijzen van een contact urticaria:
1. Provocatie. In sommige gevallen is het mogelijk een bepaald allergeen of agens dat uit de anamnese naar voren komt (cosmetica, medicijnen, voedingsmiddelen, planten) eenvoudigweg met de huid in contact te brengen en 20-30 minuten te wachten op een eventuele reactie. Fout-negatieve reacties komen voor als de patiënt nog in de refractaire periode verkeert (72 uur na contact met een allergeen, of na eerdere provocatieproeven) of langwerkende antihistaminica heeft gebruikt. Provocatie is niet zonder gevaar, sommige allergenen zoals latex kunnen heftige reacties veroorzaken inclusief shock.
 
2. Epicutaan contactallergologisch onderzoek. Een filtreerpapiertje doordrenkt met een oplossing van de verdachte stof wordt, niet onder occlusie ('open patch test') op rug of buigzijde onderarm aangebracht. Men kan ook 0.1 ml v.d. vloeistof op 3x3 cm huid uitsmeren met een glazen staafje. Bij heftige reacties verdunningen gebruiken in de range 1:10 tot 1:1000. Aflezen na 20 min, bij NICU ook na 40 en 60 min. Bij contacturticaria ontstaat meestal binnen 20-30 min een positieve reactie: folliculair of maculair erytheem en papels, eventueel erytheem buiten het applicatiegebied ('flare'). Bij negatief resultaat eventueel een gesloten patch test verrichten, af te lezen na 15-20 minuten (cave anafylactische reactie).
        
Positieve resultaten bij intracutaan onderzoek zijn niet bewijzend voor de diagnose contact urticaria. Bij het onderzoek naar type IV allergie (gesloten patch test), waarbij men na 48-72 uur afleest, wordt contact urticaria gemist. Na 48-72 uur zijn er bij contact urticaria geen verschijnselen zichtbaar noch op te wekken, omdat de huid in de refractaire periode verkeert.
 
 
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.