Verrucae plantares (zie ook
verruca vulgaris) zijn verruceuze, bloemkoolachtige
tumoren, veroorzaakt door infectie met humaan papilloma virus (HPV), vooral
HPV type 1,2,4,27 en 57. Wratten
zijn besmettelijk, ze worden overgebracht door contact met iemand die wratten
heeft. De gewone wrat (
verruca vulgaris) zit meestal op de vingers of handen,
of op de voetzool, en wordt vaak al op jonge leeftijd opgelopen. De wratten
op de voetzool (
verruca plantaris) worden waarschijnlijk opgelopen via geïnfecteerde
huidschilfers en stukjes wrat door op blote voeten rondlopen in gemeenschappelijke
ruimtes (kleedkamers, doucheruimten, zwembaden, gymnastieklokalen, spreekkamers).
Wratten gaan meestal vanzelf weer over na enkele maanden tot jaren. Voetwratten
(verruca plantaris) en wratten onder de nagel kunnen heel hardnekkig zijn, en
zijn ook moeilijk te behandelen. Patiënten met een afweerstoornis (HIV, immunosuppressiva,
congenitale immuundeficiënties) zijn extra bevattelijk. Zij kunnen uitgebreide
therapieresistente verrucae oplopen.
Andere varianten van HPV geïnduceerde
wratten zijn
verruca plana,
verruca filliformis,
condylomata acuminata, en de
Buschke-Lowenstein tumor.
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-1z.jpg) |
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-2z.jpg) |
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-3z.jpg) |
voetwratten (verruca plantaris) |
voetwratten (verruca plantaris) |
voetwratten (verruca plantaris) |
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-4z.jpg) |
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-5z.jpg) |
![Voetwratten, verruca plantaris (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, verruca plantaris](../../../afbeeldingen/verruca-plantaris-6z.jpg) |
voetwratten (verruca plantaris) |
voetwratten (verruca plantaris) |
voetwratten (verruca plantaris) |
![Wratten onder de nagel (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Wratten onder de nagel](../../../afbeeldingen/nagelafwijkingen/verruca-subunguaal-1z.jpg) |
![Wratten onder de nagel (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Wratten onder de nagel](../../../afbeeldingen/nagelafwijkingen/verruca-subunguaal-2z.jpg) |
![Wratten onder de nagel (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Wratten onder de nagel](../../../afbeeldingen/nagelafwijkingen/verruca-subunguaal-3z.jpg) |
subunguale wratten |
subunguale wratten |
subunguale wratten |
DD:Likdoorn (clavus),
congenitale
focale
palmoplantaire keratosen, benigne en maligne tumoren van de voetzool,
verruceus carcinoom.
Therapie:
De meest effectieve behandelingen zijn aanstippen met
salicylzuurpreparaten
en bevriezen met
vloeibare stikstof.

In beide gevallen is het belangrijk om de overliggende dikke hoornlaag goed
te verwijderen (schrapen met een mesje), anders wordt het diepe gedeelte van
de wrat niet goed bereikt. Solitaire wratten reageren goed op 2-4 wekelijks
aanstippen met vloeibare stikstof, mits diep genoeg gevroren wordt. Het nadeel
van vriezen is de pijn. Ook de andere methoden veroorzaken echter pijn. In zeer
hardnekkige gevallen valt
elektrocoagulatie onder lokale of algehele anesthesie
te overwegen; bij ouderen eventueel
radiotherapie.
In het buitenland (VS en Zuid-Amerika) is
CPS oplossing
verkrijgbaar (cantharidine (1%), podophylline (5%), en salicylzuur (30%)).
In een meta-analyse van lokale behandelingen van recalcitrante voetwratten
uit 2024 waren de meest effectieve behandelingen CPS oplossing of
intralesionaal bleomycine.
Receptgeneesmiddelen:
R/ Collodium ad verrucas FNA (salicylzuurcollodium 20% FNA). Dagelijks alleen
op wrat aanbrengen, dagelijks wegschuren.
R/ Salicylzuurzalf 40% LNA (acidum
salicylicum 40% in vaseline). Omgevende huid afplakken met pleister, dagelijks
verweekte gedeelten verwijderen met nagelvijl.
R/ Ditranolsalicylzuurcollodium
FNA (3% ditranol + 25% salicylzuur in collodium elasticum). 1-2 dd onder pleister
aanbrengen.
R/ Salicylzuurzalf 20-50% FNA overdag + Efudix (fluorouracil)
crème 's nachts.
R/ combinaties van Efudix crème en salicylzuur in een magistraal
product, bijvoorveeld fluorouracil 5%, salicylzuur 35%, in vaseline album.
R/ salicylzuur 10%, DMSO 8% in Efudix crème, 3 dd aanstippen.
R/ combineren
van meerdere producten in een rotatieschema, bijvoorbeeld dag 1 20% salicylzuur,
dag 2 ditranolsalicylzuurcollodium FNA, en dag 3 Efudix (5-fluoro-uracil) creme.
Tussendoor blijven vijlen, schuren, schaven, snijden en afplakken.
R/ monochloorazijnzuur
(verzadigde oplossing), 1x per 2 weken wrat mee aanstippen door de arts.
R/ Aldara (imiquimod) 5% crème 's ochtends en salicylzuur 20% in vaseline 's
nachts.
R/ formaldehyde oplossing (36%) 4 g, Efudix crème ad 20 g. 2 dd met
handschoenen aanbrengen. Vanwege het vermeend carcinogeen en sensibiliserend
effect van formaldehyde zullen sommige apothekers weigeren dit te bereiden.
R/
bleomycine 1 U/ml intralesionaal.

Niet bij zwangeren of tijdens lactatie. Geleverd in koel te bewaren ampullen
met 15 U, dit oplossen in 15 ml 0.9% NaCl of in lidocaïne 1% oplossing met of
zonder adrenaline, de eindsterkte is dan 1 U/ml in lidocaïne. Methode: zeer
oppervlakkig inspuiten (luerlok, veiligheidsbril), of druppel op de wrat aanbrengen
(eventueel rondom afplakken met Duoderm) en vloeistof met veel dunne naaldprikken
in de wrat brengen. Na injectie afdekken met pleister of tweede Duodermplak,
dit 2 dagen laten zitten. Zonodig eens per 2-6 weken herhalen. Per wrat circa
0.1-0.3 ml inspuiten, maximaal 2 ml per sessie. Zie verder onder
bleomycine bij verruca plantaris.
R/ podofylline 25% in collodium
FNA.
R/ acitretine 1 dd 10-30 mg gedurende 6 -12 weken.
R/ cidofovir i.v.
bij ernstige verruca bij HIV en andere afweerstoornissen.
R/ CPS
oplossing (cantharidine 1%, podophylline 5%, salicylzuur 30%). Niet in
Nederland verkrijgbaar.
Zelfzorgmiddelen:
R/ Endwarts (mierenzuur, water, glycerol, citroenolie) aanstipvloeistof. De
wrat 2-3 keer een seconde lang aanstippen met het bijgeleverde wattenstaafje,
1 keer per week gedurende 5-15 weken. Circa 18-22 euro voor 5 ml.
R/ Duofilm
(salicylzuur en melkzuur, aanstipvloeistof, hecht goed aan de wrat). Circa 7
euro voor 15 ml.
R/ Formule W wrattenpen (trichloorazijnzuur). Twee keer
per dag gedurende 4 dagen. Zonodig herhalen. Circa 10 euro.
R/ Wartner wratten
pen (trichloorazijnzuur gel). Breng de gel tweemaal per dag aan gedurende 4
dagen en wacht daarna 4 dagen. Als de wrat niet volledig verdwenen is, kan de
behandeling tot 4 maal herhaald worden met telkens een rustperiode van 4 dagen
tussen de behandelingen. Circa 14-20 euro.
R/ Wartner wratten verwijderaar.
Cryotherapie at home met dimethylether - propaan spray. Hiermee worden niet
zulke lage temperaturen bereikt als met de echte stikstof, maar het bevriest
wel. Circa 20 euro voor 50 ml.
R/ Histofreezer. Cryotherapie at home met
dimethylether - propaan spray. Hiermee worden niet zulke lage temperaturen bereikt
als met de echte stikstof, maar het bevriest wel. Circa 50 euro voor 2 x 80
ml.
R/ Wortie wratten verwijderaar. Cryotherapie at home met dimethylether
- propaan spray. Hiermee worden niet zulke lage temperaturen bereikt als met
de echte stikstof, maar het bevriest wel. Circa 15-19 euro voor 50 ml.
R/
Heltiq wrat weg. Cryotherapie at home met dimethylether - propaan spray. Hiermee
worden niet zulke lage temperaturen bereikt als met de echte stikstof, maar
het bevriest wel. Circa 13-18 euro voor 38 ml.
R/ Podofyllotoxine (Condyline)
is eigenlijk bedoeld voor condylomen maar kan in combinatie met wegschuren van
de eeltlaag ook enig effect hebben.
Cryotherapie en elektrocoagulatie:

Bevriezen
(cryotherapie). Richt met de Cryac, pulsgewijs, op het midden van de verruca.
Of met de wattenstok, stip alleen het centrum van de wrat aan. Vandaar uit moet
er een vriesfront ontstaan dat zich uitbreidt tot aan de basis van de wrat.
Ga daarna nog door totdat er een witte ijsrand van 1 mm zichtbaar is rond de
basis. Alleen als men dit randje ijs ziet ontstaan kan men er van uitgaan dat
zich een ijsbal heeft gevormd die groot genoeg is om ook het diepere deel van
de wrat mee te nemen. De bedoeling is dat er een blaar ontstaat waarbij de wrat
in het blaardak achterblijft. Voor het goed bevriezen van voetwratten eerst
al het eelt verwijderen met een mesje. De effectiviteit van vriezen, mits herhaaldelijk
toegepast (elke 2-4 weken) ligt rond de 40%. Het is sterk afhankelijk van de
ervaring en techniek. Vaak wordt niet diep genoeg bevroren.
Electrocoagulatie. Teken af wat
er weg moet. Verdoven ruim rondom. Zonodig eerst de hoornlaag verwijderen met
curette voor goed elektrisch contact. Gebruik een klein bolletje (2 mm) en kies
de snijstand (geel) met effect 2 en een voldoende hoog energieniveau. Met deze
instelling verdampt al het weefsel en kan de wrat in laagjes worden verwijderd
tot de gewenste diepte, net als met de CO2 laser. Dat kan diep zijn, tot in
de dermis, net boven het subcutane vet, waarbij eerst nog de dikke hoornlaag
geheel er af moet. Veeg gecarboniseerde lagen er steeds weer af met een ruw
katoenen gaas, met alcohol (pas op brandgevaar), of knip het weg. Herhaal vervolgens
de coagulatie in de snijstand totdat de goede diepte is bereikt. Vervolgens
in de coagulatie stand (blauw) en met een hoog energieniveau over het hele oppervlak
stipjes zetten. Dit werkt bloedstelpend, maar ook ontstaat wondcontractie en
de hitte inactiveert het wrattenvirus. Dit geeft een voordeel t.o.v. cryotherapie.
Zorg voor goede afzuiging. Er zijn studies die levende viruspartikels hebben
aangetroffen in elektrocoagulatiedampen. Overdracht van verruca via deze weg
naar artsen en verpleegkundigen is echter nog nooit beschreven.
Electrocoagulatie
is een van de meest effectieve behandelingen, maar laat wel diepe littekens
achter en veroorzaakt veel napijn en ook het verdoven van de voetzool kan erg
pijnlijk zijn. Lopen na de ingreep kan enkele weken moeilijk zijn. Alleen doen
bij ernstige klachten als alle andere behandelingen hebben gefaald, en na goede
voorlichting aan de patiënt over de procedure.
![Wrat na bevriezen met stikstof (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Wrat na bevriezen met stikstof](../../../afbeeldingen/verrucanacryoz.jpg) |
![Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie](../../../afbeeldingen/wratten-coagulatie-2z.jpg) |
verruca
na cryotherapie |
elektrocoagulatie |
![Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie](../../../afbeeldingen/wratten-coagulatie-1az.jpg) |
![Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Voetwratten, behandeling met elektrocoagulatie](../../../afbeeldingen/wratten-coagulatie-1bz.jpg) |
elektrocoagulatie |
elektrocoagulatie |
Voor voorbeelden van elektrocagulatie van wratten zie:
-
elektrocagulatie
van wratten 1-
elektrocagulatie
van wratten 2-
elektrocagulatie
van wratten 3

CO2-laser,
pulsed dye laser.
Ook nog genoemd wordt PDT (fotodynamische therapie), matig
effect, en radiotherapie.
In een studie uit 2002 bij circa 60 patiënten
werd effect beschreven van afplakken met
Duct tape (stevige
kleefpleister, verkrijgbaar bij de bouwmarkt).
Duct tape zou effectiever zijn
dan cryotherapie (genezing binnen 4 weken bij 22 van de 26 patiënten). Gebruik:
net iets groter dan de wrat op maat knippen, en 6 dagen laten zitten. Dan verwijderen,
weken in water, en de hoornlaag zoveel mogelijk van de wrat afschuren met een
schuursponsje of puimsteen. De aansluitende nacht niet afdekken, de volgende
ochtend opnieuw duct tape aanbrengen voor 6 dagen. In Nederland is deze studie
echter herhaald in 2006, en de conclusie was dat het afplakken met duct tape
niet effectief is. In 2007 is nog een studie verschenen met als conclusie dat
Duct tape helemaal niet werkt.
Vaccinatie met HPV vaccinEr zijn case reports waarin wordt beschreven dat voetwratten verdwenen na
vaccinatie met een
HPV vaccin, of na
intralesionale injectie van het vaccin in de voetwratten. Het kan echter niet worden uitgesloten dat deze gevallen berusten op spontane genezing. De HPV vaccins zijn gericht op de HPV types die
genitale wratten, cervixcarcinoom, anuscarcinoom, en andere anogenitale carcinomen veroorzaken, en dat zijn andere typen dan de humane papillomavirussen die voetwratten veroorzaken. Voetwratten worden het meest veroorzaakt door HPV 1,2,4,27 en 57. De complete lijst met verruca vulgaris geassocieerde virussen omvat HPV 1,2,3,4,27,57,60,63,65,66, en 156. Het meest effectieve HPV vaccin Gardasil-9 (3 injecties op 0, 1 en 6 maanden, 152 euro per vaccin) vaccineert tegen HPV 6,11,16,18,31,33,45,54, en 58. Daar is dus geen enkele overlap tussen. Het goedkopere Cervarix (113 euro), dat in het Rijksvaccinatieprogramma zit, vaccineert alleen tegen HPV 16 en 18, Gardasil-4 (128 euro) vaccineert tegen HPV 6,11,16 en 18.
Een theorie is dat de vaccinatie het immuunsysteem stimuleert, en dat daardoor ook verruca vulgares worden opgeruimd. Als dat klopt dan zou men kunnen analyseren of de meisjes die zich vanaf 2009 hebben laten vaccineren minder last hadden van voet- en handwratten. Maar dat wordt niet ergens structureel bijgehouden, en er zijn confounders (diverse verschillen tussen de meisjes die zich niet hebben laten vaccineren en de meisjes die dat wel hebben gedaan). Een complete vaccinatie met Gardasil-9 kost 456 euro, en de kosten daarvan worden niet vergoed door de zorgverzekering.
Referenties
1. |
Focht DR 3rd, Spicer C, Fairchok MP. The
efficacy of duct tape vs cryotherapy in the treatment of verruca
vulgaris (the common wart). Arch Pediatr Adolesc Med 2002;156:971-974. |
2. |
Wyant WA, Burke GW, Ioannides T, Nichols
AJ. Systemic 9-valent human papillomavirus vaccine for
recalcitrant common cutaneous warts in preparation for renal
transplant. JAAD Case Rep 2022;22:62-63. |
3. |
Nofal A, Marei A, Ibrahim AM, Nofal E,
Nabil M. Intralesional versus intramuscular bivalent human
papillomavirus vaccine in the treatment of recalcitrant common
warts. J Am Acad Dermatol 2020;82(1):94-100. |
4. |
Yang MY, Son JH, Kim GW, Kim HS, Ko HC,
Kim MB, Lim KM, Kim BS. Quadrivalent human papilloma virus
vaccine for the treatment of multiple warts: a retrospective
analysis of 30 patients. J Dermatolog Treat 2019;30(4):405-409. |
5. |
Lopalco PL. Spotlight on the 9-valent HPV
vaccine. Drug Des Devel Ther 2016;11:35-44. |
6. |
Ferguson SB, Gallo ES. Nonavalent human
papillomavirus vaccination as a treatment for warts in an
immunosuppressed adult. JAAD Case Rep 2017;3(4):367-369. |
7. |
Kreuter A, Waterboer T, Wieland U.
Regression of cutaneous warts in a patient with WILD syndrome
following recombinant quadrivalent human papillomavirus
vaccination. Arch Dermatol 2010;146(10):1196-1197. |
8. |
Bristow I. Paediatric Cutaneous Warts and
Verrucae: An Update. Int J Environ Res Public Health
2022;19(24):16400. |
9. |
Bar-Ilan E, Bar J, Baniel A, Slodownik D,
Artzi O, Samuelov L, Sprecher E, Mashiah J. Intralesional human
papillomavirus vaccine for the treatment of recalcitrant
cutaneous warts. J Dermatol 2023;50(11):1373-1380. |
10. |
Amo-Navarrete J, García-Oreja S,
León-Herce D, Navarro-Pérez D, Lázaro-Martínez JL, Álvaro-Afonso
FJ. Cantharidin (1%), podophyllin (5%), and salicylic acid (30%)
formulation in recalcitrant plantar warts: Analysis of 48
patients. J Med Virol 2024;96(9):e29925. |
11. |
Navarro-Pérez D, García-Oreja S,
Álvaro-Afonso FJ, López-Moral M, García-Madrid M,
Lázaro-Martínez JL. Cantharidin-Podophyllin-Salicylic Acid
Formulation as a First-Line Treatment for Plantar Warts? A Case
Report with Multiple Plantar Warts of Human Papillomavirus
Biotype 27 and Previous Failed Treatments. Am J Case Rep
2022;23:e937867. |
12. |
Xu Y, Wang Y, Huang K, Huang W, Zhao S, Jiang Z. Topical antimitotic treatments for plantar warts are more beneficial: A Bayesian network meta-analysis of randomized controlled trials. J Evid Based Med 2024;17(1):37-53. |
Auteur(s):dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam
UMC.