Wolvet, wolalcohol, lanoline

Wolvet (lanoline) is een complex mengsel van alcoholen en vetzuren, dat vaak toegepast wordt in zalven en cosmetica wegens de waterbindende en goed emulgerende eigenschappen. Het is een natuurproduct, bereid van schapenwol. Sebum wordt aan de wol onttrokken, gereinigd en geraffineerd tot anhydrous lanolin (wolvet). Dat bestaat uit 3 componenten: wolalcoholen, vetalcoholen en vetzuren. Wolalcoholen zitten niet alleen in zalven, crèmes en cosmetica maar ook in zepen, en vette wondgazen zoals sofratulle en fucidin intertulle.

Tegenwoordig worden er steeds meer chemisch gemodificeerde varianten en gezuiverde fracties van lanoline gebruikt, die minder allergeen zijn. Als gevolg daarvan zal het aantal patiënten met wolalcohol allergie langzaam dalen.

Op wolalcohol allergie kan worden getest door middel van plakproeven. Lanoline zit in de standaardreeks. Op de verpakking van cosmetica en zalven hoort te worden aangegeven of er wol alcoholen in zitten. Verschillende synoniemen worden gebruikt: lanoline, lanoline zuur, lanoline alcohol, lanoline was, wolvet, wolalcohol, adeps lanae, adeps lanae anhydrous, alcohol lanae, Amerchol L-101, Amerchol CAB, anhydrous lanolin, Aquaphor.

Wolalcoholen zitten niet alleen in cosmetica, maar ook in zalven, waaronder enkele FNA bereidingen zoals hydrocortisonzalf en triamcinolonzalf. Patiënten met een wolalcohol allergie kunnen ook reageren op gezuiverde en/of synthetische vetalcoholen (fatty alcohols) zoals cetylalcohol, stearylalcohol, en cetostearylalcohol (synoniemen: cetearyl alcohol or cetylstearyl alcohol). Deze vetalcoholen zijn onderdeel van natuurlijk wolvet, maar kunnen ook uit andere (petrochemische) bronnen bereid worden. Op cetylalcohol, stearylalcohol, en cetostearylalcohol kan apart worden getest, deze emulgatoren zitten in de vehiculae plakproefreeks. Cetostearylalcohol en natriumlaurylsulfaat zijn twee bestanddelen van Lanettewas SX, de basis van o.a. lanette crème, smeersel, en zalf. Cetostearylalcohol zit ook in cetomacrogol crème en zalf, patiënten die een positieve patchtest op cetostearylalcohol hebben kunnen dus ook geen cetomacrogol crème of zalf gebruiken. Allergieën voor cetylalcohol en stearylalcohol komen niet vaak voor, maar bij een wolalcohol allergie is het verstandig om de hele groep te mijden.

De frequentie van wolalcohol allergie onder patiënten met atopisch eczeem en chronisch eczeem e.c.i. valt in de praktijk erg mee (< 1%). Bij kinderen met atopisch eczeem komt het wel vaker voor, de frequentie is onduidelijk en hangt sterk af van het onderzochte cohort. Om een goed beeld te krijgen moet men niet kijken naar rapportages van dermatologen en allergologen over wat zij vinden in hun geteste patiënten, want dat is een niet representatieve selectie (patiënten die al verdacht werden van een contactallergie, of waarbij de a priori kans (pre-test probability) op het hebben van een contactallergie erg groot is). De enige manier om er achter te komen is het testen zonder selectie van opeenvolgende patiënten met atopisch eczeem of chronisch eczeem, of in de gezonde populatie. Dit soort onderzoek is weinig verricht, maar er is 1 studie (Magen E. et al.) waarin 864 ongeselecteerde opeenvolgende eczeempatiënten zijn getest. Hiervan had 0.6% een wolalcohol-allergie. Contactallergieën voor nikkel (13.2%), chroom (12.8%), parfum (fragrance mix, 6.8%), kobalt (1.4%), ethylenediamine dihydrochloride (1.3%), epoxyhars (1.3%), perubalsem (1.0%), carbamix (0.8%), en thiomersal (0.7%) kwamen veel vaker voor.

In de volgende produkten zijn wolalcoholen verwerkt:
product	samenstelling
benzoëzuur-salicylzuur zalf FNA	benzoëzuur 5 g, salicylzuur 5 g, wolvet 33.75 g, water 11.25 g, vaseline 45 g
Duratears Z oogzalf	bevat per g: vloeibaar wolvet 30 mg, paraffine 30 mg, witte vaseline 940 mg
eucerine	6% wolalcoholen (Eucerit), cetylstearylalcohol, en vaseline
eucerine cum aqua	60% eucerine (met wolalcoholen) en 40% aqua, of 50% eucerine en 50% aqua
Fucidin intertulle gaas (niet meer leverbaar)	Fucidin Intertulle 2% bevat cetylalcohol en wolvet
Fucidin zalf	natriumfusidaat 20 mg/g, wolvet, cetanol, vloeibare paraffine, witte vaseline
desoxymethason 0.25% crème	wolalcohol 3.5%, isopropylmyristaat
ichthammolzalf 10% FNA	100 mg ichthiamol (sulfobituminose-ammonium) per gram (bevat ook wolvet)
levomenthol salicylzuur zalf FNA	levomenthol 100 mg, methylsalicaat 100 mg per gram in wateremulgerende zalf met wolvet
oculentum simplex	cetostearyl alcohol 2.5 g, wolvet 6 g, vaseline 51.5 g, paraffine ad 100 g
Oilatum plus badolie	paraffine perliquidium, benzalkoniumchloride, triclosan, wolalcoholen, isopropylpalmitaat, oleylalcohol, polyoxyethylene lauryl ether
ung aquosum (waterhoudende zalf FNA)	water 30 g, wolvet 7 g, bijenwas 3 g, mono-oleïne 4 g, vaseline ad 100 g
ung hydrocortisoni (hydrocortison zalf FNA)	hydrocortisonacetaat micronisaat1 g, wolvet 10 g, vaseline album 89 g
ung triamcinoloni (triamcinolonzalf FNA)	triamcinolonacetonide 100 mg, propyleenglycol10 g, wolvet 10 g, vaseline album 80 g
unguentum tetracyclini (tetracyclinezalf FNA)	tetracyclinehydrochloride 3 g, wolvet 10 g, vaseline ad 100 g

In de volgende produkten zijn cetylalcohol, stearylalcohol, of cetostearylalcohol verwerkt:
product	samenstelling
Betnelan en betamethason crème (betamethason-17-valeraat 0.1%)	macrogolcetostearyl ether, cetostearylalcohol, paraffine, vaseline, natriumdiwaterstoffosfaat (E 339), fosforzuur (E338), natriumhydroxide (E524) en gezuiverd water
Betnelan (betamethason-17-valeraat 0.1%) emulsie	macrogolcetostearyl ether, cetostearylalcohol, paraffine, vaseline, natriumdiwaterstoffosfaat (E 339), fosforzuur (E338), natriumhydroxide (E524) en gezuiverd water
cetomacrogol crème cetomacrogol zalf	de basis van cetomacrogol crème en zalf bevat cetomacrogolwas (mengsel van cetostearylalcohol en cetomacrogol 1000)
Clarelux schuim	cetylalcohol 11. 5 mg/g, stearylalcohol 5.2 mg/g en propyleenglycol 20.9 mg/g
Cutivate (fluticason propionaat 0.005%) crème	propyleenglycol, minerale olie, cetostearylalcohol, Ceteth-20, isopropylmyristaat, dibasic sodium phosphate, citroenzuur, imidurea
Dermovate (clobetasol-17-propionaat 0.05%) crème	chloorcresol (conserveermiddel), glycerylmonostearaat (E 471), Arlacel 165 (emulgator), cetostearylalcohol, witte bijenwas substituut 6621, propyleenglycol (E 1520), natriumcitraat (E 331), citroenzuur monohydraat (E 330), gezuiverd water
Dermovate (clobetasol-17-propionaat 0.05%) vetcrème	cetostearyl alcohol, isopropylmyristaat, propyleenglycol, cetomacrogol 1000, dimethicone 360, citroenzuur, sodium citrate, imidurea
Diprosone (betamethason dipropionaat 0.05%) crème	Vaseline, vloeibare paraffine, cetomacrogol 1000, cetostearylalcohol, natriumfosfaat, fosforzuur en gezuiverd water met chloorcresol als conserveermiddel
Elidel crème	benzylalcohol, cetylalcohol, citroenzuur, mono- en di-glyceriden, oleylalcohol, propyleenglycol, natrium cetostearylsulfaat, stearylalcohol, triglyceriden
Elocon (momethason-fuoraat 0.1%) water-emulgerende zalf	hexylene glycol, phosphoric acid, propyleenglycol stearate (55% monoester), stearylalcohol, ceteareth-20, titaniumdioxide, aluminum starch octenylsuccinate (Gamma Irradiated), white wax, white petrolatum
eucerine	6% wolalcoholen (Eucerit), cetylstearylalcohol, en vaseline
Fucidin crème	butylhydroxyanisol (E320), cetanol (cetylalcohol), glycerol, vloeibare paraffine, kaliumsorbaat, polysorbaat 60, witte vaseline, steriel water
Groninger licht vettende bad en douche olie	soja-olie, cetostearylalcohol, cetiol V
hydrocortison crème hydrocortison vaseline crème	de basis cetomacrogol crème bevat cetomacrogolwas (mengsel van cetostearylalcohol en cetomacrogol 1000) 15 g, cetiol V 20 g, sorbitol-oplossing 4 g, sorbinezuur 0.2 g, aqua ad 100 g
lanette zalf lanette crème lanette smeersel	Cetostearylalcohol en natriumlaurylsulfaat zijn twee bestanddelen van Lanettewas SX, de basis van o.a. lanette crème, smeersel, en zalf
Locacorten crème	sorbitan monostearaat, sorbimacrogol stearaat, cetylalcohol, acidum stearicum, vloeibare paraffine, isopropyl palmitaat, sorbitol 70%, perfume chemoderm 841, methylparabeen (E 218), propylparabeen (E 216)
Locoid crème	hydrocortison-17-butyraat 0.1%, cetostearylalcohol, cetomacrogol 1000, vloeibare paraffine, witte vaseline, propylparahydroxybenzaat, butylparahydroxybenzoaat, citroenzuur, natriumcitraat en gezuiverd water
Locoid crelo	hydrocortison-17-butyraat 0.1%, cetomacrogol 1000, cetostearylalcohol, witte vaseline, vaste paraffine, bernage olie, butylhydroxytolueen, propyleenglycol, natriumcitraat, citroenzuur, propylhydroxybenzoaat, butylhydroxybenzoaat en gezuiverd water
Locoid vetcrème	hydrocortison-17-butyraat 0.1%, cetostearylalcohol, cetomacrogol 1000, vloeibare paraffine, witte vaseline, methylparahydroxybenzoaat, citroenzuur, natriumcitraat en gezuiverd water
Nerisona (diflucortolon valeraat 0.1%) crème (uit de handel in Nederland)	witte zachte paraffine (E905), vloeibare paraffine (E905), stearylalcohol, polyoxyl 40 stearaat (E431), carbomeer 980, natriumhydroxide, dinatriumedetaat dihydraat, methylparahydroxybenzoaat (E218), propylparahydroxybenzoaat (E216)
oculentum simplex	cetostearylalcohol 2.5 g, wolvet 6 g, vaseline 51.5 g, paraffine ad 100 g
triamcinolon crème triamcinolon vaseline crème	de basis cetomacrogol crème bevat cetomacrogolwas (mengsel van cetostearylalcohol en cetomacrogol 1000) 15 g, cetiol V 20 g, sorbitol-oplossing 4 g, sorbinezuur 0.2 g, aqua ad 100 g
Topicorte (desoxy-methason 0.25%) emulsie	propyleenglycol, fenylkwiknitraat natriumcetostearylsulfaat, cetostearylalcohol, octyldodecanol en gezuiverd water

Enkele voorbeelden van alternatieven die géén wolvet bevatten:

Indifferente zalven en crèmes:

-	ung leniens (koelzalf FNA) (NB: schrijf altijd de variant zonder rozenolie voor)
-	paraffine - vaseline
-	vaseline album

Klasse 1 steroïden:

-	Hydrocortison 1% in paraffine/vaseline

Klasse 2 steroïden:

-	Triamcinolon 0.1% in paraffine/vaseline

Klasse 2-3 steroïden:

-	Cutivate (fluticasonpropionaat 0.005%) zalf
-	Locoid (hydrocortison-17-butiraat 0.1%) oleogel
-	Locoid (hydrocortison-17-butiraat 0.1%) scalplotion

Klasse 3 steroïden:

-	Betnelan (betamethason-17-valeraat 0.1%) zalf
-	Betnelan (betamethason-17-valeraat 0.1%) scalplotion
-	Betamethason (betamethason-17-valeraat 0.1%) zalf
-	Betamethason (betamethason-17-valeraat 0.1%) lotion
-	Nerisona (diflucortolonvaleraat 0.1%) zalf (uit de handel in Nederland)
-	Nerisona (diflucortolonvaleraat 0.1%) vetzalf (uit de handel in Nederland)
-	Elocon (momethason-fuoraat 0.1%) vet, wateremulgerende zalf
-	Elocon (momethason-fuoraat 0.1%) lotion

Klasse 3-4 steroïden:

-	Diprosone (betamethasondipropionaat 0.05%) zalf
-	Diprosalic (betamethasondipropionaat 0.05% + salicylzuur 4%) zalf
-	Diprosone (betamethasondipropionaat 0.05%) lotion (oplossing)

Klasse 4 steroïden:

-	Dermovate (clobetasol-17-propionaat 0.05%) zalf
-	Dermovate (clobetasol-17-propionaat 0.05%) hydrogel (uit de handel in Nederland)
-	Dermovate (clobetasol-17-propionaat 0.05%) lotion
-	Diprolene (betamethasondipropionaat 0.05%) hydrogel
-	Diprolene (betamethasondipropionaat 0.05%) zalf
-	Clobex (clobetasol-17-propionaat 0.05%) shampoo

Teerpreparaten:

-	Koolteeroplossing 10% in vaseline
-	Koolteeroplossing 20% in vaseline

Diversen:

-	Protopic (tacrolimus 0.1 en 0.03%) zalf
-	Calcipotriol / betamethason zalf
-	Balneum Hermal (er zitten geen lanoline of wolalcoholen in Balneum Hermal normaal, Baby of de extra vettende lijn)

Bijlage: lijst met producten die wolalcoholen bevatten en producten die geen wolalcoholen bevatten
- producten die wolalcoholen bevatten (PDF document)
- een ander makkelijk hulpmiddel om producten te vinden zonder wolalcoholen is de pagina: zalfkiezer

Referenties

1.	Kligman AM. The myth of lanolin allergy. Contact Dermatitis 1998;39:103-107. PDF
2.	Wakelin SH, Smith H, White IR, Rycroft RJG, McFadden JP. A retrospective analysis of contact allergy to lanolin. British Journal of Dermatology 2001;145:28-31. PDF
3.	Stefania Seidenari S, Giusti F, Pepe P, Mantovani L. Contact Sensitization in 1094 Children Undergoing Patch Testing over a 7-Year Period. Pediatric Dermatology 2005;22:1-5. PDF
4.	Eli Magen E, Mishal J, Schlesinger M. Sensitizations to allergens of TRUE test in 864 consecutive eczema patients in Israel. Contact Dermatitis 2006:55:370-371. PDF

Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.
dr. M.A. Middelkamp Hup. Dermatoloog, Amsterdam UMC.